Σύμφωνα με το βιβλίο του Γ. Χαράρι, «Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος» (εκδ. Αλεξάνδρεια), στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 σε πολλά δυτικά πανεπιστήμια η λέξη «φιλελεύθερος» αποτελούσε βρισιά. Το 1970, υπήρχαν στον κόσμο 130 ανεξάρτητες χώρες, αλλά μόνο οι 30 από αυτές ήταν φιλελεύθερες δημοκρατίες. Το 1975, το φιλελεύθερο στρατόπεδο υπέστη την πιο ταπεινωτική ήττα του: ο Πόλεμος του Βιετνάμ τελείωσε με τον βορειοβιετναμικό Δαβίδ να κατατροπώνει τον αμερικανικό Γολιάθ. Πολύ σύντομα, ο κομμουνισμός επικράτησε στο Νότιο Βιετνάμ, το Λάος και την Καμπότζη. Στις 17 Απριλίου 1975, η Πνομ Πενχ, η πρωτεύουσα της Καμπότζης, έπεφτε στα χέρια των Ερυθρών Χμερ. Δύο εβδομάδες αργότερα, άνθρωποι σε όλο τον κόσμο παρακολουθούσαν τους τελευταίους Αμερικανούς να εκκενώνουν την αμερικανική πρεσβεία της Σαϊγκόν, φεύγοντας από την ταράτσα.
Οι μόνοι σύμμαχοι της Ουάσινγκτον που είχαν απομείνει ήταν είτε απολυταρχικοί βασιλιάδες (Σ. Αραβία, Μαρόκο, Περσία) ή στρατιωτικοί δικτάτορες (Ελλάδα, Χιλή, Ισπανία, Ν. Κορέα, Βραζιλία, Ταϊβάν). Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας είχε συντριπτική αριθμητική υπεροχή απέναντι στο ΝΑΤΟ.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία σώθηκε τελικά από τα πυρηνικά όπλα. Το ΝΑΤΟ υιοθέτησε το δόγμα MAD (Mutual Assured Destruction – Αμοιβαία Βέβαιη Καταστροφή), σύμφωνα με το οποίο ακόμα και μια συμβατική επίθεση των Σοβιετικών θα απαντιόταν με ολικό πυρηνικό χτύπημα. «Αν μας επιτεθείτε», απειλούσαν οι φιλελεύθεροι, «θα φροντίσουμε να μη βγει κανένας ζωντανός».
Πίσω από αυτή την τερατώδη ασπίδα, η φιλελεύθερη δημοκρατία και η ελεύθερη αγορά κατάφεραν να κρατήσουν τα τελευταία τους προπύργια και οι Δυτικοί να απολαμβάνουν ελεύθερο σεξ, ναρκωτικά και ροκ εν ρολ, καθώς και πλυντήρια, ψυγεία και τηλεοράσεις. Χωρίς τα πυρηνικά δεν θα υπήρχαν ούτε Μπιτλς, ούτε Γούντστοκ, ούτε γεμάτα σούπερ μάρκετ.
Και ξαφνικά όλα άλλαξαν. Το σούπερ μάρκετ αποδείχθηκε ισχυρότερο από το γκουλάγκ. Το ντόμινο ξεκίνησε στη νότια Ευρώπη, όπου τα αυταρχικά καθεστώτα στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία έπεσαν, δίνοντας τη θέση τους σε δημοκρατικές κυβερνήσεις. Το 1977, η Ίντιρα Γκάντι επανέφερε τη δημοκρατία στην Ινδία. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, οι στρατιωτικές δικτατορίες στην ανατολική Ασία και τη Λατινική Αμερική αντικαταστάθηκαν από δημοκρατικές κυβερνήσεις, σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Ταϊβάν και η Νότια Κορέα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το φιλελεύθερο κύμα μετατράπηκε σε πραγματικό τσουνάμι, που σάρωσε την πανίσχυρη Σοβιετική Αυτοκρατορία, γκρέμισε το τείχος του Βερολίνου και γέννησε προσδοκίες για το τέλος της ιστορίας.
Μετά από δεκαετίες γεμάτες ήττες και αναποδιές, ο φιλελευθερισμός κέρδισε την αποφασιστική νίκη στον Ψυχρό Πόλεμο και βγήκε θριαμβευτής, αν και ελαφρώς ταλαιπωρημένος, από τους πολέμους.
Αν ένας φιλελεύθερος είχε αποκοιμηθεί τον Ιούνιο του 1914 και ξυπνούσε τον Ιούνιο του 2014, όλα θα του ήταν πολύ γνώριμα. Οι άνθρωποι πιστεύουν πάλι ότι, αν δώσεις στα άτομα αρκετή ελευθερία, στον κόσμο θα επικρατήσουν ειρήνη και ευημερία. Ολόκληρος ο 20ος αιώνας μοιάζει σαν ένα τεράστιο λάθος. Την άνοιξη του 1914, η ανθρωπότητα έτρεχε ακάθεκτη στον αυτοκινητόδρομο του φιλελευθερισμού, αλλά κάπου έκανε μια λάθος στροφή και βγήκε σε αδιέξοδο. Έπειτα χρειάστηκαν οχτώ δεκαετίες και τρεις φρικτοί παγκόσμιοι πόλεμοι για να ξαναβρεί τον δρόμο. Στις αρχές του 21ου αιώνα, τίποτα άλλο δεν κυκλοφορεί στην πιάτσα.
Έτσι, εφόσον κάθε ξεχωριστός άνθρωπος έχει τη δική του αξία και αυθεντία, οι κοινωνικοοικονομικές διαφορές θεωρούνται δεδομένες και μάλιστα προτιμότερες από την «ισότητα». Για παράδειγμα, οι μοναδικές εμπειρίες ενός φτωχού χωρικού είναι εξίσου σημαντικές με εκείνες ενός δισεκατομμυριούχου. Αυτός είναι και ο λόγος που οι φιλελεύθεροι συγγραφείς γράφουν μυθιστορήματα για τις εμπειρίες φτωχών χωρικών – και ο λόγος που οι δισεκατομμυριούχοι διαβάζουν ενθουσιωδώς αυτά τα βιβλία. Αν πάτε να δείτε τους Άθλιους στο Μπρόντγουεϊ ή στο Κόβεντ Γκάρντεν, θα διαπιστώσετε ότι οι καλές θέσεις μπορεί να κοστίζουν εκατοντάδες δολάρια και ότι αθροιστικά η περιουσία του κοινού πρέπει να μετριέται σε δισεκατομμύρια, ωστόσο οι άνθρωποι αυτοί συμπάσχουν με τον Γιάννη Αγιάννη που έκανε δεκαεννέα χρόνια στη φυλακή επειδή έκλεψε ένα καρβέλι ψωμί.
Αλλά στα μέσα της δεκαετίας του 1970, φαινόταν ότι το μέλλον ανήκε στον σοσιαλισμό ο οποίος, ενώ ήταν πολύ προηγμένος πριν από εκατό χρόνια, δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει τη νέα τεχνολογία. Ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ και ο Φιντέλ Κάστρο έμειναν προσκολλημένοι στις ιδέες που είχαν διαμορφώσει ο Μαρξ και ο Λένιν στην εποχή του ατμού και δεν κατανοούσαν τη δύναμη των υπολογιστών και της βιοτεχνολογίας. Οι φιλελεύθεροι, αντίθετα, προσαρμόστηκαν πολύ καλύτερα στην εποχή της πληροφορίας. Αν ο Μαρξ ξαναγυρνούσε σήμερα στη ζωή, μάλλον θα παρότρυνε τους λιγοστούς εναπομείναντες οπαδούς του να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στην ανάγνωση του Κεφαλαίου και περισσότερο στη μελέτη του διαδικτύου και του ανθρώπινου γονιδιώματος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου