Σχολική Ηγεσία και ελληνική πραγματικότητα.

Στo ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως και σε όλα τα συγκεντρωτικά συστήματα,  ο Σχολικός Διευθυντής  απασχολείται ως επί το πλείστον με γραφειοκρατικές/διεκπεραιωτικές διαδικασίες. Οι ρυθμοί επεξεργασίας των εισερχομένων και εξερχομένων εγγράφων, της τήρησης των υπηρεσιακών βιβλίων και του Πληροφοριακού Συστήματος (My School), είναι πραγματικά καταιγιστικοί. Επιπλέον, στα καθήκοντα του Διευθυντή περιλαμβάνονται ο Προγραμματισμός, η Οργάνωση, ο Έλεγχος, η Επικοινωνία και η Ηγεσία.

Η Ηγεσία, σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές, είναι ίσως το σημαντικότερο πεδίο ευθύνης του Διευθυντή καθώς έχει να κάνει με την ψυχοδυναμική της ομάδας, τη διαχείριση κρίσεων και συγκρούσεων, τη λήψη αποφάσεων, την υποκίνηση της ομάδας, την έμπνευση, τη βελτίωση του σχολικού κλίματος και τη νοηματοδότηση της καθημερινής ζωής στη σχολική κοινότητα. 

Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει ένας Σχολικός Ηγέτης είναι να θέσει το Όραμα για τη σχολική του μονάδα, να το μοιραστεί με τους υφιστάμενούς του και να τους βοηθήσει να συνεργαστούν μαζί του για να το πετύχουν, εξειδικεύοντάς το σε σαφείς κοινούς στόχους και Σχέδια Δράσης. Μερικοί πρακτικοί τρόποι θέσπισης του οράματος είναι: α) η συνεχής υπενθύμισή του  β) η αναγραφή του σε κεντρικό σημείο (π.χ. σε έναν μεγάλο τοίχο του γραφείου των εκπαιδευτικών, ή σε έναν κεντρικό διάδρομο, γ) η ανάρτηση πινάκων βασικών δεξιοτήτων σε κάθε αίθουσα. 

Οι περισσότερες προσεγγίσεις για τη Σχολική Ηγεσία θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν σε δύο κατηγορίες: Τις Παραδοσιακές Θεωρίες και τις Σύγχρονες Θεωρίες. Στις Παραδοσιακές θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε:

-         Τη Θεωρία Blake-Mouton, με τα μοντέλα του   Αδιάφορου Ηγέτη,   του Διευθυντή Λέσχης, του Διευθυντή της μέσης οδού, του Διευθυντή του καθήκοντος και του Διευθυντής ενεργητικής συμμετοχής.

-         Την Παιδαγωγική ηγεσία, δηλ. την εφαρμογή προκατασκευασμένων λύσεων για προκαθορισμένα προβλήματα 

-         Την Αυταρχική Ηγεσία, κατά την οποία ο Ηγέτης παίρνει μόνος του τις αποφάσεις και τις ανακοινώνει στους υφισταμένους, χωρίς να δίνει εξηγήσεις

-         Τη Δημοκρατική-Συμμετοχική ηγεσία, κατά την οποία ο Ηγέτης λαμβάνει υπόψη τις απόψεις, τη γνώμη και τις ανάγκες της ομάδας.

-         Την Αδιάφορη-Χαλαρή ηγεσία, στην οποία ο Ηγέτης τηρεί ουδέτερη στάση, δεν θέτει στόχους και δεν υπάρχει αποτελεσματικότητα

-         Την ταξινόμηση των Everard-Morris: Κατηγορηματικός, Οικείος, Κινητικός και λύτης προβλημάτων, Παθητικός, Πολιτικός, Διαχειριστικός.

Οι Σύγχρονες Θεωρίες Ηγεσίας,  αναφέρονται στα συναισθήματα, στη διαμόρφωση και προώθηση οράματος και στη στήριξη των αντιλήψεων των υφισταμένων. Σε αυτές περιλαμβάνονται:

-         Η Μετασχηματιστική ηγεσία, η οποία συνδέεται με την καινοτομία, την αλλαγή της σχολικής κουλτούρας και τον χαρισματικό ηγέτη, ο οποίος προβάλλει ένα σαφές όραμα για το σχολείο, επηρεάζει και εμπνέει τους εκπαιδευτικούς να εργαστούν για την επίτευξή του, κατανοώντας τις ανάγκες τους και αξιοποιώντας τις δυνατότητές τους.

-         Η Συναλλακτική ηγεσία, όπου ο ηγέτης λειτουργεί με ένα σύστημα ποινής ή ανταμοιβής, ανάλογα με την επιθυμητή ή μη συμπεριφορά των υπαλλήλων του.

-         Η Ηθική ηγεσία, η οποία είναι στενά συνδεδεμένη με τις αξίες της κάθε κοινότητας και με μεγάλη επίδραση στην ομάδα

-         Η Κατανεμημένη ηγεσία, κατά την οποία ο Ηγέτης αποκεντρώνει τις αρμοδιότητες προς το υπόλοιπο προσωπικό.

Στο ελληνικό συγκείμενο , παρά τη συγκεντρωτική φύση του εκπαιδευτικού συστήματος, έχουν  δημιουργηθεί κάποια πεδία σχετικής αυτονομίας τα οποία επιτρέπουν τη διαμόρφωση διακριτών πολιτικών από τη σχολική μονάδα, όπως οι δραστηριότητες Σχολικής Ζωής και Πολιτισμού , οι Καινοτόμες Δράσεις, οι ημερήσιες εκδρομές, η συμμετοχή σε εκδηλώσεις, ο προγραμματισμός της ύλης, η  αξιοποίηση των σχολικών εγκαταστάσεων, ο εξοπλισμός της μονάδας με εποπτικό υλικό, η καλλιέργεια εποικοδομητικών σχέσεων με τους γονείς, το άνοιγμα της σχολικής μονάδας προς την κοινωνία, η διαμόρφωση θετικού συναδελφικού κλίματος, η ενδοσχολική επιμόρφωση, η βελτίωση της σχολικής επίδοσης, η βελτίωση του παιδαγωγικού κλίματος. Τα πεδία αυτά αφήνουν στον Διευθυντή το περιθώριο αφενός να χαράξει πολιτικές και αφετέρου να κινηθεί σε πιο μετασχηματιστικά/κατανεμητικά μοντέλα ηγεσίας θέτοντας το όραμα της σχολικής μονάδας  με σκοπό την έμπνευση του προσωπικού και  τη νοηματοδότηση της καθημερινής δουλειάς.

Όπως προκύπτει,  ο Διευθυντής στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα βιώνει έντονα έναν δισυπόστατο ρόλο: Ασχολείται από τη μια πλευρά με διαχειριστικά/γραφειοκρατικά θέματα που αφορούν την καθημερινή λειτουργία του σχολείου - ως εκτελεστικό όργανο της εξουσίας. Από την άλλη,   οφείλει να ανταποκριθεί στον ρόλο του ως ηγέτης ενός σύγχρονου, συνεργατικού και αποτελεσματικού σχολείου που βρίσκεται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση με την κοινωνία.  Από τη μία η υποχρέωση της τήρησης της νομοθεσίας και από την άλλη η προσπάθεια Ηγεσίας με όλες τις δύσκολες απαιτήσεις που τη συνοδεύουν. Τα δεδομένα γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα με την εισροή επιπλέον παραγόντων όπως ο συγκεντρωτισμός του εκπαιδευτικού συστήματος, η αμυντική συνδικαλιστική ρητορική, η οικονομική κρίση.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, θα προτείναμε τη θέσπιση ενός Νέου Καθηκοντολογίου του Διευθυντή Σχολικής Μονάδας, με αναλυτική τεχνική περιγραφή της θέσης του (job description), το οποίο θα αντανακλά τις νέες  διοικητικές τάσεις, προς την κατεύθυνση ενός  νέου μοντέλου Διοίκησης της Εκπαίδευσης, με κύρια χαρακτηριστικά του την αποσυγκέντρωση, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία  και θα περιλαμβάνει τις νέες αρμοδιότητες οι οποίες θα μεταφέρονται από τα κεντρικά επίπεδα διοίκησης στη σχολική μονάδα.