Γκράμσι: Ελευθερία και Πειθαρχία στη μάθηση, μέρος τέταρτο (και τελευταίο).

Κριτική στις θέσεις του Γκράμσι ασκεί σε άρθρο του ο Κ.Βρατσάλης στο οποίο αναφέρει ότι ο Γκράμσι ξεκινώντας από «μιαν υποτίμηση του ταξικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης»[1] καταλήγει στο να καθιστά τη διάκριση ανάμεσα στο ρόλο της πειθαρχίας στη διαδικασία της μάθησης και στο ρόλο της στην εκπαιδευτική διαδικασία, ασαφή. Οι δύο παραπάνω διαδικασίες δεν πρέπει να συγχέονται γιατί η πρώτη είναι μια «ατομική διαδικασία με κοινωνικούς προσδιορισμούς», ενώ η δεύτερη «μια κοινωνική διαδικασία», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ανεξάρτητες. Κατά δεύτερο λόγο, υποστηρίζει ο Βρατσάλης, ο Γκράμσι όταν μιλάει για καταναγκασμό και πειθαρχία εννοεί μόνο την «εκπαιδευτική πίεση» και παραβλέπει το γεγονός ότι καταναγκασμός είναι και η «αυθαίρετη» αφετηρία στην εκπαίδευση ενός μαθητή, αλλά και η «αυθαίρετη» επιλογή των γνώσεων που θα διδαχθούν. Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία της μάθησης ο Βρατσάλης υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να υπάρχει καταναγκασμός διότι «δεν μπορεί να υφίσταται σχέση εξουσίας ανάμεσα στο δάσκαλο και το μαθητή στην προσπάθεια του δεύτερου να οικοδομήσει τις γνώσεις, επειδή ακριβώς αυτοί οι στόχοι-γνώσεις δεν μπορούν να ορίζονται από το δάσκαλο εν αγνοία του μαθητή». Παρόλο που στο σημερινό αστικό σχολείο η παραπάνω άποψη εφαρμόζεται σε ό,τι αφορά το εσωτερικό της μαθησιακής διαδικασίας, δεν εφαρμόζεται σε ό,τι αφορά τα δύο «άκρα» της: την «αυθαίρετη» αφετηρία και τον «αυθαίρετο» στόχο. Ένα άλλο πρόβλημα που τίθεται είναι αυτό της «αντιστοιχίας», το οποίο εκκινά από το ερώτημα: Το αυταρχικό σχολείο μήπως είναι η αντανάκλαση ενός αυταρχικού καθεστώτος ; Κατά πρώτο λόγο, ο Δημητράκος απαντά σε αυτό το ερώτημα διευκρινίζοντας ότι άλλο είναι η αυταρχικότητα και άλλο η ανάγκη πειθαρχίας. Η ειδοποιός διαφορά τους είναι ότι η πρώτη καταπολεμά την κρίση και την ελεύθερη βούληση, ενώ η δεύτερη παρέχει συνεχώς εφόδια για την καλλιέργεια και ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας. Κατά δεύτερο λόγο, απαντά ότι η ιδέα της αντιστοιχίας έχει χαρακτήρα επαγωγικό και α-κριτικό και ότι «παραβλέπει το γεγονός ότι η ελευθερία, σαν κοινωνικό και πολιτιστικό ιδεώδες, είναι σημείο ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟΥ και όχι αφετηρίας μιας ορθής εκπαιδευτικής πολιτικής»[2]

Δείτε επίσης: Παρουσίαση του βιβλίου του Δ. Σταύρου "Σχολική Ηγεσία και Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ" στον Ιανό (βίντεο)

[1] Κ.Βρατσάλης, Πειθαρχία και μάθηση στον Γκράμσι, σελ. 181 [2] Δ. Δημητράκος, ό.π., σελ. 72

Γκράμσι: Ελευθερία και Πειθαρχία στη μάθηση, μέρος τρίτο.

Τελικά, όπως είπαμε και προηγουμένως, ο Γκράμσι τάσσεται ανεπιφύλακτα υπέρ του σχολικού εξαναγκασμού με τη μορφή της εκπαιδευτικής πίεσης. Αυτή τη θέση του τη στηρίζει ακόμα και με τη θετική στάση του για τη διδασκαλία των λεγόμενων «νεκρών» γλωσσών. Αυτές, υποστηρίζει ο Γκράμσι, είναι χρήσιμες ακριβώς επειδή αναγκάζουν τους νεαρούς μαθητές να υφίστανται μια «δοκιμασία» εκπαιδευτική και «να συνηθίσουν να μελετούν με έναν ορισμένο τρόπο: να αναλύουν ένα ιστορικό θέμα, που μπορούν να το χρησιμοποιήσουν σαν ένα πτώμα που συνεχώς ξαναπαίρνει ζωή, και για να συνηθίσουν να κάνουν συλλογισμούς: να σκέφτονται με αφηρημένα σχήματα και να είναι όμως ικανοί απ’την αφαίρεση να ξανακατεβαίνουν στην άμεση πραγματική ζωή για να βλέπουν σε κάθε πράξη ή δεδομένο εκείνο που είναι ιδιαίτερο: τη γενική σύλληψη και το άτομο.»[1] Ως παράδειγμα για τα επιχειρήματά του φέρνει τη διδασκαλία της λατινικής την οποία υποστηρίζει ότι τη μελετάμε όχι βέβαια για να μάθουμε να τη μιλάμε και να τη χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή, αλλά επειδή δεν είναι δυνατό να μελετήσουμε με αυτό τον τρόπο μία σύγχρονη γλώσσα, λ.χ. την ιταλική.
Ταυτόσημες απόψεις με τον Γκράμσι για την πειθαρχία στην εκπαίδευση έχει και ο Δημητράκος. Υποστηρίζει ότι χρησιμοποιώντας ως μέσο τον καταναγκασμό πρέπει να έχουμε σαν απώτερο σκοπό μας της ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ, η οποία αποτελεί τη δύναμη της ελευθερίας. Πιστεύει ότι ο καταναγκασμός θα είναι πάντα απαραίτητος στην εκπαίδευση διότι ο εκπαιδευόμενος «δεν αναπτύσσει αυθόρμητα τη δύναμη αυτής της εσωτερικοποίησης»[2].

(συνεχίζεται)

[1] Αντόνιο Γκράμσι, ο.π., σελ. 29
[2] Δ.Δημητράκος, Παιδεία και Κοινωνική Αναμόρφωση, ό.π., σελ. 69

Γκράμσι: Ελευθερία και Πειθαρχία στη μάθηση, μέρος δεύτερο.

Στο χώρο όπου οικοδομούνται οι νέες γνώσεις, δηλ. στο σχολείο, το ένα σκέλος της διαμόρφωσης κατάλληλου κλίματος συναποτελούν η συναίνεση και η συμφωνία. Το άλλο είναι η πειθαρχία.

Ο Γκράμσι υποστηρίζει ότι θέτοντας σαν απώτερο στόχο την αποδοχή του Συστήματος από όλους τους πολίτες, τα μέσα θα πρέπει να είναι ο εξωτερικός καταναγκασμός αλλά και η αυθόρμητη συναίνεση. Αυτό το Σύστημα το ορίζει σαν «ένα σύστημα νόμων που ρυθμίζει οργανικά τη ζωή των ανθρώπων αναμεταξύ τους»

[1] και διευκρινίζει ότι «πρέπει να γίνεται αποδεκτό εξαιτίας της αναγκαιότητας που θα αναγνωρίζουν και θα προτείνουν οι ίδιοι (οι άνθρωποι) σαν ελευθερία και όχι μονάχα χάρη στον απλό εξαναγκασμό»[2].

Κατά την αντίληψη του Γκράμσι, πειθαρχία «δεν σημαίνει παθητική αποδοχή των διαταγών, αλλά συνειδητή και καθαρή εφαρμογή των κατευθύνσεων που πρέπει να εφαρμοσθούν»

[3]. Έτσι, μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι η πειθαρχία αυτή καθεαυτή, αλλά η πρόθεση εκείνων που τη διατάζουν, δηλαδή εκείνων που ορίζουν τις παραπάνω «κατευθύνσεις».

Στο χώρο της παιδείας ο Γκράμσι θεωρεί την πειθαρχία απαραίτητη. Πιστεύει ότι έτσι διαμορφώνονται και οι μελλοντικοί επιστήμονες, δηλαδή εξαναγκάζοντάς τους από μικρούς μαθητές να συμμετέχουν σε έντονες ψυχοφυσικές διαδικασίες, όπως είναι το διάβασμα και η μελέτη. Ακόμη, υποστηρίζει ότι «η συμμετοχή στη μέση παιδεία όλων και ευρύτερων μαζών έφερε μαζί της την τάση για χαλάρωση της πειθαρχίας των σπουδών και την τάση να ζητάμε «διευκολύνσεις»»

[4]

και δικαιολογεί αυτή την πρότασή του μάλλον εύστοχα λέγοντας ότι «το παιδί μιας παραδοσιακής οικογένειας διανοουμένων ξεπερνά πιο εύκολα τη διαδικασία ψυχοφυσικής προσαρμογής: Με το που μπαίνει στην τάξη για πρώτη φορά υποφέρει κιόλας σε αρκετά λιγότερα σημεία από τους συμμαθητές του γιατί έχει αποκτήσει κιόλας έναν προσανατολισμό χάρη στις οικογενειακές συνήθειες».

Δηλαδή θεωρεί την πειθαρχία και τον καταναγκασμό σπουδαία παιδαγωγικά μέσα για τη μόρφωση των παιδιών που προέρχονται από τις ευρύτερες λαϊκές μάζες.Για τον Γκράμσι το πρόβλημα δεν είναι το πώς θα δρα ή δε θα δρα το άτομο ελεύθερα, ή το πώς θα εφαρμοστεί η πειθαρχία, αλλά το πώς θα πραγματοποιηθεί το πέρασμα από την εφαρμογή του εξαναγκασμού στην συγκατάθεση και συνεργασία των μεμονωμένων ατόμων και από εκεί στην «οικουμενική ελευθερία». Η λύση σ’αυτό το ζήτημα δίνεται από την «εκπαιδευτική πίεση», η οποία, επειδή ακριβώς είναι εκπαιδευτική, δεν είναι καθαρός εξαναγκασμός, είναι μια μορφή «κάθαρσης» και οδηγεί τελικά στη συμφιλίωση των δύο αντίθετων όρων, της ελευθερίας και του εξαναγκασμού .

(συνεχίζεται)

[1] Αντόνιο Γκράμσι, «Η οργάνωση της κουλτούρας», εκδ. ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ, Αθήνα 1973, κεφ. «Αναζητώντας την εκπαιδευτική αρχή», σελ. 24
[2] Αντόνιο Γκράμσι, ό,π., σελ. 24
[3] F . LOMBARDI, «Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Αντόνιο Γκράμσι», εκδ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, Θεσσαλονίκη 1986, κεφ. «Ο εξαναγκασμός στην εκπαίδευση», σελ. 71
[4] Αντόνιο Γκράμσι, ό,π., σελ. 35

Γκράμσι: Ελευθερία και Πειθαρχία στη μάθηση, μέρος πρώτο.

Ο Αντόνιο Γκράμσι υποστηρίζει ότι η ελευθερία του ατόμου πρέπει να ακολουθεί την κατεύθυνση της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Αυτή την κατεύθυνση, το άτομο φέρει μεγάλο βαθμό ευθύνης για να την κρατήσει σταθερή. «Η ελευθερία, κατά τον Γκράμσι, δεν είναι μια μεταφυσική αρχή, αλλά είναι ένας τρόπος συμπεριφοράς του ατόμου, ανάλογα με το βαθμό ευθύνης του, γι’αυτό και η έννοια της ελευθερίας δεν μπορεί να αποκολληθεί από την έννοια της ευθύνης»[1]. Έτσι, κριτήριο για την ελευθερία ενός ατόμου λαμβάνεται η κοινωνικότητα και όχι ο αυθορμητισμός ή η πρωτοτυπία.

Βέβαια ο Γκράμσι δεν αρνείται ολοκληρωτικά τον αγνό αυθορμητισμό γιατί είναι και αυτός μια αξία. Αλλά αρνείται τον αυθορμητισμό τον καθαρό, τον αχαλίνωτο, αυτόν που δεν έχει κάποιο προορισμό, δεν έχει μια συνειδητή κατεύθυνση, που δεν προσφέρει στην κοινωνικότητα. Ο αυθορμητισμός που υπάρχει μόνο για εντυπωσιασμό και πρωτοτυπία ισοδυναμεί με ακοινωνικότητα για τον Γκράμσι. «Οι φυλακές και τα τρελοκομεία είναι γεμάτα από ανθρώπους με πρωτοτυπία και ισχυρή προσωπικότητα». Επομένως ο αυθορμητισμός είναι απαραίτητο «εργαλείο» για την ελευθερία, αλλά ελεύθερος είναι μόνο αυτός που χρησιμοποιεί τον αυθορμητισμό και την πρωτοτυπία του προς όφελος της κοινωνίας: «... η αξία του αυθορμητισμού βρίσκεται στην «πειθαρχικοποίηση», σύμφωνα με την οποία το άτομο είναι πρωτότυπο και αυθόρμητο, μόνο όταν η ατομική δράση του δίνει τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα και ζωή στην κοινωνικότητα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση θα ήταν απλώς ένας «ηλίθιος», δηλαδή ένας άνθρωπος αποκλεισμένος από τη ζωή της κοινότητας»

[2].

Με την άποψη του Γκράμσι συμφωνεί κατά ένα μέρος και ο Δ.Δημητράκος , ο οποίος, σχολιάζοντας την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Τζεντίλε το 1923 στην Ιταλία, εύστοχα παρατηρεί ότι «η ελευθερία, σαν κοινωνικό και πολιτιστικό ιδεώδες, είναι σημείο τερματισμού και όχι αφετηρίας μιας ορθής εκπαιδευτικής πολιτικής»

[3]. Παρά το γεγονός ότι στον Δημητράκο παρατηρούμε διαφορετικό ορισμό της έννοιας της ελευθερίας από εκείνον του Γκράμσι, συμφωνούν και οι δύο σε ό,τι αφορά την αντίθεσή τους προς τον άκριτο αυθορμητισμό.

(Συνεχίζεται).

[1] F. LOMBARDI, «Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Αντόνιο Γκράμσι», εκδ. «παρατηρητής», ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1986, κεφ. «Ο εξαναγκασμός στην εκπαίδευση», σελ. 70 [2] F. LOMBARDI, ό.π., σελ. 71 [3] Δ.Δημητράκος, «Παιδεία και Κοινωνική Αναμόρφωση», Αθήνα 1984, κεφ. «Καταναγκασμός και άρχουσα ιδεολογία στα εκπαιδευτικά ιδρύματα», σελ. 72

Εργατική Πρωτομαγιά: Οι ιδανικές συνθήκες εργασίας και η ποιότητα του εργαζομένου στο επίκεντρο.

Εκτός από τις ιστορικές αναφορές για τη γιορτή της Εργατικής Πρωτομαγιάς, οι οποίες θα καλυφθούν από όλα τα μέσα αυτές τις μέρες, ίσως οι εργαζόμενοι ενδιαφέρονται να γνωρίσουν και μια άλλη διάσταση: Ποιες είναι οι επιχειρήσεις που κάνουν πράξη την εργασιακή ευτυχία, τις ιδανικές συνθήκες εργασίας.