Οδοιπορικό στη Σκάλα Ωρωπού: Μέρος Β’

 

(Δημοσιευμένο στην τοπική εφημερίδα Ομηρική Γραία)

Το 1806, ο Βρετανός W. Leake περιηγείται στη Σκάλα η οποία εκείνη την εποχή  ονομαζόταν Άγιοι Απόστολοι εξαιτίας της εκκλησίας που υπήρχε σε αυτή τη θέση και η οποία πολλά χρόνια μετά μετονομάσθηκε σε Άγιο Ανδρέα (προς τιμή του Ανδρέα Συγγρού). Στον λόφο του Προφήτη Ηλία (Λομπέρδι), ο W. Leake βλέπει κάποια οικοδομικά λείψανα τα οποία θεώρησε ότι ανήκαν σε παλαιότερο κτίσμα που θα είχε αμυντική σημασία, θα ήταν δηλαδή ένα μικρό φρούριο-φυλακτήριο: «… νότια των Αποστόλων (σήμερα εκκλησία Αγίου Ανδρέα) υψώνεται ένας μοναχικός λόφος που η νοτιότερη άκρη της κορυφής του καταλήγει κωνικά. Στον λόφο βρήκα αρχαία θεμέλια μέσα σε ένα σωρό ακατέργαστες πέτρες. Φαίνεται ότι είναι τα λείψανα ενός μικρού φρουρίου ή φυλακτηρίου…».

Στα τέλη του 1826 και στις αρχές του 1827, ελληνικές δυνάμεις υπό τους Αδριανό και Κριεζώτη, θέλοντας να εμποδίσουν τον ανεφοδιασμό των Οθωμανικών στρατευμάτων, επιχειρούν να ανακαταλάβουν τις αποθήκες στη Σκάλα. Έστειλαν, λοιπόν, τρία πλοία, την «Ελλάδα», την «Καρτερία» και τον «Νέλσωνα», υπό τους Μιαούλη, Άστιγγα και Παπανικολή. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν η κατάληψη δύο τουρκικών πλοίων, η καταστροφή των πυροβολείων, της ξύλινης οχυρώσεως και μίας αποθήκης πυρομαχικών των Τούρκων, χωρίς ωστόσο να επιτευχθεί η κατάληψη της Σκάλας Ωρωπού και των αποθηκών.

To 1829, μετά την επίθεση της ομάδας του Γεώργιου Σκουρτανιώτη, οι Τούρκοι κατέφυγαν στον ισχυρά οχυρωμένο χώρο των αποθηκών της Σκάλας και ενώθηκαν με την εκεί φρουρά η οποία διέθετε 150 ιππείς, δύο πυροβόλα στη μάντρα και δύο μεγαλύτερα κανόνια μεγαλύτερου βεληνεκούς στην πλαγιά του λόφου. Ακολούθησε εμπρησμός από τους Έλληνες σε τρία διαφορετικά σημεία, ανατίναξη της μάντρας κοντά στη δυτική πύλη και γενική επίθεση προς τις αποθήκες στις 13 Ιουλίου 1829.

Η περιοχή μετονομάζεται σε Σκάλα Ωρωπού (από Άγιοι Απόστολοι) το 1855 όταν αρχίζει να σχηματίζεται ο πρώτος μικρός οικισμός γύρω από τον ξύλινο πρώτο μώλο (σκάλα) που εξυπηρετούσε το εμπόριο μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας με τα χωριά του Ωρωπού και την Αθήνα.

Ο οικισμός άρχισε να συγκροτείται από τον πρώτο αγοραστή του Κτήματος Ωρωπού, Ι. Παπαρρηγόπουλο, με σκοπό να στεγάσει τους πρώτους εργάτες του ανατολικού κάμπου οι οποίοι έρχονταν από το Μαρκόπουλο και τον Κάλαμο. Παράλληλα, καθώς η ελληνοφωνία στην Αττική είχε αρχίσει να περιορίζεται με την έναρξη της εγκατάστασης Αρβανιτών από τα τέλη του 14ου αιώνα, η αρβανίτικη γλώσσα ομιλούταν στο μεγαλύτερο μέρος της Αττικοβοιωτίας και αυτή την τάση ακολούθησε και η Σκάλα Ωρωπού.

Τα πρώτα σπίτια χτίζονται κοντά και γύρω από τον μώλο, στον οποίο έδεναν οι ψαρόβαρκες και τα καϊκια που έρχονταν με ψάρια ή εμπορεύματα από τη Χαλκίδα και την Ερέτρια. Στη συνέχεια τα παραλάμβαναν έμποροι-αγωγιάτες και τα μετέφεραν με ζώα (άλογα ή μουλάρια) στην Αθήνα μέσω Αγίου Μερκούρη.

Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής εκτόνωναν την καταπίεση, τον μόχθο και τη φτώχεια στις γιορτές και τα έθιμά τους, ενώ καλλιεργούσαν τον εύφορο κάμπο με πολλά εποχιακά φυτά  και αμπέλια. Με τη συγκομιδή τους οι κάτοικοι έφτιαχναν πολλά είδη γλυκών και παρασκεύαζαν ακόμα και ζάχαρη. Υπήρχαν τουλάχιστον τρία «πατητήρια», αλλά και το κτήριο της «σούμας» (τσίπουρο) του Ανδρέα Συγγρού (μετέπειτα ιδιοκτήτη του Κτήματος) το οποίο βρισκόταν στον χώρο της σημερινής Λαϊκής Αγοράς.

(συνεχίζεται)

Πηγές:

Βλάχου Β. (2024), Το έθιμο της φωτιάς στη Σκάλα Ωρωπού: https://oroposhistory.blogspot.com/2024/03/blog-post_82.html

Γκικάκης Ι. (2007),  Η Ιστορία του Ωρωπού

Γκικάκης Ι. (2017), Η Παλιγγενεσία, Ωρωπός

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Ανδρέου Σκάλας Ωρωπού: https://agios-andreas.gr/istoria-plirofories/  

Κατσός Β. (2015), Η απελευθέρωση της Εύβοιας από τους Τούρκους: https://www.square.gr/h-apeleutherosi-ths-evias-apo-tous-othomanous/7595