Ογκώδες υστερορωμαϊκό κτίσμα στον Σταυρό Αγίας Παρασκευής: Δεξαμενή ή οχυρωματικός πύργος ;

 

Στο πλαίσιο των έργων για τη διαπλάτυνση της λεωφόρου Μεσογείων ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004,  εντοπίσθηκαν στη συμβολή της λεωφόρου με την οδό της Αγίας Θέκλας, στη γειτονιά «Πευκάκια» στον Σταυρό Αγίας Παρασκευής (ακριβώς κάτω από την πεζογέφυρα), τα αρχαιολογικά λείψανα ογκώδους αρχαίου κτίσματος. Η ανασκαφή διενεργήθηκε την άνοιξη του 2003. Μετά το πέρας της, το κτίσμα κρίθηκε αρκούντως σημαντικό  ώστε να διατηρηθεί ορατό, μετά τη μετακίνηση του σε παρακείμενη δέση λόγω της διαπλάτυνσης της λεωφόρου Μεσογείων.

Το κτίσμα που αποκαλύφθηκε έχει κάτοψη σχήματος «Π» και η μέγιστη διάσταση του έχει κατεύθυνση από δύση προς ανατολή. Αποτελείται από τρεις ισχυρούς τοίχους, ύψους τριών μέτρων και πλάτους ενός μέτρου έκαστος, των οποίων η τοιχοποιία συνίσταται από ογκόλιθους, αδρά επεξεργασμένους, ανάμεσα στους οποίους σφηνώνονται μικρότεροι λίθοι.

Όπως αναφέρει ο Χριστοδούλου (2006), κατά μια άποψη το κτίσμα αποτελεί τη βάση ορθογώνιου οχυρωματικού πύργου ενώ κατά μια άλλη προοριζόταν για δεξαμενή που δεν αποπερατώθηκε ποτέ. Με την πρώτη άποψη συνηγορεί και η χρονολογία κατασκευής του κτίσματος. Ειδικότερα η χρονολογία κατασκευής είναι η ίδια με την κατασκευή του Ουαλεριάνειου τείχους των Αθηνών (260 μ.Χ.) εποχή των επιδρομών των Ερούλων.

Είναι φυσικό, σε περιόδους κρίσης (όπως αυτή του 3ου αιώνα μ.Χ.), το πέρασμα, μεταξύ των αντερεισμάτων της Πεντέλης και του Υμηττού, που οδηγούσε από και προς την πόλη των Αθηνών, να ελέγχεται με οχυρώσεις που προστατεύουν, αλλά και συνάμα απαγορεύουν τη χρήση της οδικής αρτηρίας. Άλλωστε, τα οχυρωματικά έργα σε μία πόλη σπάνια περιορίζονται στα καθεαυτά τείχη, άλλα επεκτείνονται σε πλήθος δευτερευόντων οχυρωματων που λειτουργούν ως παρατηρητήρια, αλλά και ως καταφύγια, κατά τη διάρκεια επιδρομών.

Τέτοιας φύσης φαίνεται πως μάλλον είναι το συγκεκριμένο ρωμαϊκό κτίσμα, που με τον εντυπωσιακό όγκο του αποτελεί τοπογραφικό σημείο αναφοράς μαζί με τον μεταγενέστερο παρακείμενο Ι.Ν. Αγίας Θέκλης, δεσπόζοντας στο υψηλότερο σημείο του περάσματος και με ανεμπόδιστη ορατότητα, τόσο προς το λεκανοπέδιο όσο και προς τα Μεσόγεια.

 

Πηγές:

Χριστοδούλου, Δ. (2006), Ογκώδες κτίσμα Ρωμαϊκής περιόδου στο Σταυρό Αγίας Παρασκευής: Το πέρασμα στα μεσόγεια κατά την ύστερη αρχαιότητα, Εταιρεία Μελετών Νοτιοανατολικής Αττικής, Πρακτικά ΙΒ’ Επιστημονικής Συνάντησης: https://www.emena.gr/wp-content/uploads/2008/11/309-326_xristodoulou.pdf

 

https://mthymettosgreece.com/axiotheata/agia-thekla-isterorromaiko-ktisma-stavrou/

https://paysanias.blogspot.com/2013/07/blog-post_21.html