Κουπόνια εκπαίδευσης και ελευθερία επιλογών.

Σε όλα τα επιτυχημένα εκπαιδευτικά συστήματα, είτε αυτά είναι ευρωπαϊκά, είτε της Ασίας, είτε των ΗΠΑ, είτε Αφρικανικά, ο κοινός παρονομαστής είναι η αποκέντρωση και η παραχώρηση πολλών βαθμών ελευθερίας στη διοίκηση του σχολείου. Εξάλλου και στην Ελλάδα, ο στόχος είναι διακηρυγμένος: Σύμφωνα με πολύ πρόσφατη εγκύκλιο του ΥΠΑΙΘ «βασική κατεύθυνση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος πρέπει να αποτελεί η αυτονομία της σχολικής μονάδας στην αντιμετώπιση των διοικητικών και παιδαγωγικών θεμάτων που την απασχολούν». Και αυτό είναι πολύ ευχάριστο, έστω και σε επίπεδο μόνο στόχου, αλλά αν δεν υπάρχει η οικονομική αυτονομία της σχολικής μονάδας πώς μπορεί να υπάρξει η διοικητική ;

Δεν υπάρχει τίποτα

πιο δημοκρατικό από το να δίνεις το δικαίωμα επιλογής σε όλους τους γονείς να επιλέγουν το σχολείο  του παιδιού τους και τίποτα πιο αξιοκρατικό από το να ανταμείβονται τα σχολεία ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών που προσελκύουν. Στην καρδιά των φιλελεύθερων προτάσεων είναι το voucher-system,  το σύστημα των κουπονιών εκπαίδευσης , όπου το κράτος κοστολογεί τον κάθε μαθητή και, αντί να διανέμει αυτά τα χρήματα κεντρικά, μοιράζει το κόστος ανά μαθητή σε μορφή κουπονιών (vouchers) για την κάθε οικογένεια η οποία καταθέτει το κουπόνι στο σχολείο της επιλογής της, ακόμα και αν είναι ιδιωτικό. Με αυτό τον τρόπο κάθε σχολείο προσελκύει μαθητές ανάλογα με την ποιότητα των σπουδών που προσφέρει και το προσωπικό του αναβαθμίζεται μισθολογικά. Τα καλά σχολεία απορροφούν τους καλούς δασκάλους και επεκτείνονται. Έτσι, ενισχύεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των σχολείων προς όφελος των μαθητών.

Για να αποδώσουν ανάλογα οι επιλογές μας ως γονείς χρειάζονται περιβάλλοντα σωστών θεσμών, νόμων και πολιτικών. Ένα καλό σύστημα είναι αυτό του οποίου οι θεσμοί, οι νόμοι και οι πολιτικές οδηγούν το κίνητρο του κέρδους να είναι επωφελές για την κοινωνία. Και δύο πολύ σημαντικοί θεσμοί στο θέμα της επιλογής σχολείου είναι ο υγιής ανταγωνισμός και η σωστή πληροφόρηση. Ως προς την πληροφόρηση, έχουμε ακόμα αρκετό χρόνο να διανύσουμε μέχρι το σημείο να ενημερώνεται αναλυτικά από το διαδίκτυο ο γονέας για τα επιτεύγματα του δασκάλου που πρόκειται να αναλάβει την τύχη του παιδιού του. Ως προς τον ανταγωνισμό, είναι το πρώτο που επιτυγχάνεται με το σύστημα των κουπονιών αφού αυτόματα ο γονέας αποκτάει τη δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα σε όποιο δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο τον ικανοποιεί και μάλιστα σχεδόν δωρεάν και για τα ιδιωτικά.

Οι πολιτικοί αρέσκονται να κατηγορούν συχνά το κίνητρο του κέρδους επειδή οι ίδιοι διακατέχονται από το κίνητρο της ψήφου. Αλλά αν σκεφθούν ότι η παροχή ελευθεριών στους γονείς ίσως τους φέρει και ψήφους, εφόσον οι πρώτοι  πείσουν για την ειλικρίνειά τους, τότε ίσως αρχίσουν να παρουσιάζουν την ελευθερία επιλογών ως αναγκαίο καλό και όχι ως αναγκαίο κακό όπως έκαναν μέχρι τώρα. Άραγε ποιοι μπορεί να είναι εκείνοι που αφενός δεν διακατέχονται από το κίνητρο του κέρδους και που αφετέρου μπορούν να πετύχουν καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα για τα παιδιά μας ; Μήπως η κεντρική γραφειοκρατική εξουσία ; Όσοι το υποστηρίζουν αυτό, τότε ας  απαντήσουν σε μερικές απλές ερωτήσεις: Ταιριάζει σε κάθε μαθητή να παρακολουθεί 9 χρόνια υποχρεωτική εκπαίδευση ; Γιατί όχι 12 ; 16 ; Ποια είναι η ιδανική αριθμητική αναλογία δασκάλου – μαθητών ανά τάξη που θα ταίριαζε σε κάθε παιδί ξεχωριστά; Πρέπει να στοχεύουμε στη γενική παιδεία ή σε εξειδικευμένες δεξιότητες ; Ταιριάζει σε όλα τα παιδιά το ίδιο ; Ποια είναι, για κάθε μαθητή, η ιδανική διάρκεια μιας σχολικής ημέρας ή ενός σχολικού έτους ; Είναι σε θέση η κεντρική εξουσία να γνωρίζει όλες τις σωστές απαντήσεις στα παραπάνω ;

Σε ώριμες αγορές με σωστούς θεσμούς, οι διαφορετικοί επιχειρηματίες της εκπαίδευσης απαντούν  στις παραπάνω ερωτήσεις παρακολουθώντας τα οφέλη και τις ζημίες τους προκειμένου να προσδιορίσουν ποιοι πόροι είναι περισσότερο ή λιγότερο πολύτιμοι. Αντί να έχουν μία μοναδική λύση, δοκιμάζουν πολλές εναλλακτικές για να δουν ποια δουλεύει καλύτερα. Σε ένα οργανωμένο κράτος δικαίου, το κίνητρο του κέρδους  αποτελεί μια ώθηση για μάθηση και για ανακάλυψη ! Με τα σήματα που εκπέμπει ο μηχανισμός των τιμών, οι πάροχοι εκπαίδευσης μαθαίνουν από τα λάθη τους. Η κρατική σπατάλη γενικώς, είναι ακριβώς αποτέλεσμα της απουσίας ενός μηχανισμού τιμών που να εκπέμπει έγκαιρα τα προειδοποιητικά του σήματα.

Επίσης, χωρίς το δικαίωμα στα κέρδη, κανένα καλό σχολείο δεν θα μπορούσε να επεκταθεί. Σε όλο τον κόσμο σήμερα, υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός σχολείων των οποίων οι σωστές πρακτικές τα οδηγούν στην επιτυχία και η επιτυχία, με τη σειρά της οδηγεί στην επέκταση. Τα σχολεία αυτά δημιουργούν αλυσίδες και το σημαντικότερο είναι ότι αυτό συμβαίνει σε αναπτυσσόμενες χώρες που φαίνεται να είναι πολύ περισσότερο ανοιχτές και πρόθυμες να ενθαρρύνουν το ρόλο του ιδιωτικού τομέα στην εκπαίδευση. Όμως, η επέκταση κοστίζει και πριν αποκτήσεις οποιοδήποτε εισόδημα από ένα σχολείο πρέπει να επενδύσεις ένα σεβαστό ποσό. Και αυτή η επένδυση γίνεται μόνο όταν υπάρχει η πιθανότητα του κέρδους.

Ως γονείς, θέλουμε να αποφασίζουμε εμείς για την καλύτερη εκπαίδευση των παιδιών μας, αφού τα γνωρίζουμε καλύτερα από τον καθένα. Για να το κάνουμε αυτό, χρειαζόμαστε πληθώρα επιλογών. Ως πολίτες, θέλουμε όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το οικονομικό τους υπόβαθρο, να έχουν την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση που ταιριάζει στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Και ως φορολογούμενοι, θέλουμε να αποδίδουν αποτέλεσμα τα χρήματα που πληρώνουμε στο Κράτος.

Στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης, της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και του ηλεκτρονικού σχολείου, η ακόλουθη συμβουλή του Γάλλου πολιτικού και οικονομολόγου F.Bastiat μπορεί να φανεί χρήσιμη στους πολιτικούς: «Και τώρα που δοκιμάσατε όλα τα τεχνητά συστήματα, όλα τα είδη γραφειοκρατίας, όλα τα κοινωνικά πρότζεκτς, όλους τους συγκεντρωτισμούς, τις κρατικές θρησκείες, τα κρατικά σχολεία, τα μονοπώλια, τις απαγορεύσεις, τις φοροεπιθέσεις και τις ηθικολογίες, φτάνει. Δοκιμάστε  και την ελευθερία !».