Ωρωπός: Ιστορική εξέλιξη.

Σφηνωμένος στα σύνορα της Αττικής και της Βοιωτίας, εκεί όπου σήμερα είναι η Σκάλα Ωρωπού, βρισκόταν ο αρχαίος Ωρωπός, λιμάνι με ιδιαίτερη σημασία στα αρχαία χρόνια για την επικοινωνία με την απέναντι Εύβοια, ειδικά για τους Αθηναίους που είχαν κτίσεις στο νησί αυτό. Η σπουδαιότητα που είχε για τον εφοδιασμό της Αθήνας από την Εύβοια και το γεγονός πως η περιοχή του Ωρωπού, όσες φορές ήταν στην κατοχή της Αθήνας, χρησίμευε ως προχωρημένο αμυντικό φυλάκιο της Αττικής προς τη μεριά της Βοιωτίας, ήταν ο λόγος που για αιώνες ο Ωρωπός υπήρξε αιτία διαμάχης ανάμεσα στους Βοιωτούς και τους Αθηναίους.
Αρχικώς ο Ωρωπός λεγόταν Γραία, η περιοχή του Γραϊκή και οι κάτοικοι του Γραείς ή Γραίοι. Αποικοι της Γραίας εγκαταστάθηκαν στην Κάτω Ιταλία μαζί με Ευβοείς και από αυτούς οι Ρωμαίοι ονόμασαν όλους τους'Ελληνες Graeci . Ως δήμος ανήκε στην Πανδιονίδα φυλή.
Η αγκάλη του Ωρωπού λεγόταν Δελφίνιον και προς ανατολάς λεγόταν Ψαφίς, στη σημερινή θέση Ρεβυθιά των Αγίων Αποστόλων (Καλάμου). Ψαφίδες ήταν οι κάτοικοι που ανήκαν στο δήμο της Αιαντίδος φυλής.

Συνοικισμός μεσοελλαδικός (1900-1550 π.Χ.) και μυκηναϊκός (1550-1100) έχει διαπιστωθεί ανατολικά των Νέων Παλατίων και, σε μικρή απόσταση, τάφοι μυκηναϊκοί κοντά και ΒΑ του
Αμφιαρείου. Τελευταία ερευνήθηκαν μυκηναϊκά λείψανα στον Παλιό Ωρωπό, το μεσαιωνικό χωριό, ενώ τις επόμενες ιστορικές φάσεις, πρωτογεωμετρική, γεωμετρική, αρχαϊκή, τις διαπιστώνουμε στη Σκάλα
Ωρωπού.

Γλωσσικές ενδείξεις και μαρτυρίες αποδεικνύουν ότι ως το τέλος της αρχαϊκής εποχής ο Ωρωπός βρισκόταν υπό την άμεση επίδραση της Ερέτριας. Το όνομα του ίδιου του Ωρωπού, κατά νεότατη ιστορική άποψη, δεν είναι παρά η ερετριακή μορφή του ονόματος Ασωπός (Ασωπός/Αρωπός/Ωρωπός - ιωνική διάλεκτος με Ερετριακό ρωτακισμό: τροπή του σ σε ρ π.χ. δημορίων αντί δημοσίων).
Δεν είναι γνωστό πότε ο Ωρωπός ξέφυγε από την ερετριακή κυριαρχία και περιήλθε στην κατοχή της Αθήνας, πιθανόν το 506 π.Χ., μετά τη νικηφόρα εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Βοιωτών ή μετά τα μηδικά, οπότε η Ερέτρια, ανίσχυρη ακόμη από τις καταστροφές που είχε υποστεί, αναγκάστηκε να τον παραχωρήσει στην Αθήνα ή ίσως σε κάποια άλλη σύγκρουση. Περίπου το 360 π.Χ. ο Ωρωπός αποκτά πλήρη ελευθερία, αλλά η μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π,Χ., έχει δυσάρεστες συνέπειες γι' αυτόν, γιατί ο νικητής Φίλιππος της Μακεδονίας ή ο γιος του Αλέξανδρος τον παραχωρεί ξανά στους Αθηναίους, που μοιράζουν αμέσως την περιοχή του στις αθηναϊκές φυλές.
Από το 295 π.Χ. (ή το 287π.Χ.) ο Ωρωπός γίνεται ισότιμο μέλος του Κοινού των Βοιωτών, και η περίοδος αυτή, ως το 146 π.Χ., είναι ίσως η ευτυχέστερη της ιστορίας του.
Το 146 π.Χ., χρονιά που ο Ρωμαίος ύπατος Μόμμιος κατέστρεψε την Κόρινθο και υποδούλωσε την Ελλάδα, είναι ένα ορόσημο στην ιστορία της πόλης, γιατί ο κατακτητής στρατηγός διέλυσε όλες τις πολιτικές ομοσπονδίες, άρα και το Κοινό των Βοιωτών. Με τα χρόνια που περνούν, στα χρόνια του αυτοκράτορα της Ρώμης Αυγούστου (63 π.Χ. - 14 μ.Χ.), ο Ωρωπός γίνεται οριστικά πια κτήση της-Αθήνας.
Η επικράτηση του χριστιανισμού είχε ως αποτέλεσμα τη βαθμιαία εξαφάνιση της αρχαίας θρησκείας, αλλά στη θέση της παρηκμασμένης αρχαίας πόλης χτίζεται ο παλαιοχριστιανικός και πρωτοβυζαντινός Ωρωπός, όπως μαρτυρούν πυκνά λείψανα (κτήρια και μια βασιλική), νομίσματα και τάφοι. Η εγκατάλειψη της παραλίας θα γίνει αργότερα και για πολλά χρόνια ο σημερινός Παλιός Ωρωπός, δυτικά της Σκάλας και σε απόσταση από τη θάλασσα, θα αντικαταστήσει την αρχαία πόλη.
Στο Συκάμινο σώζονται δύο βυζαντινά εκκλησάκια και στο ίδιο χωριό χτίστηκε το 12ο αι. φράγκικο κάστρο από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου. Το κατέλαβαν στη συνέχεια οι φλωρεντινοί βαρώνοι της Αθήνας, οι Ατζαγιόλοι.
Στα 1456 οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αθήνα και το 1458 και το Συκάμινο με το δυνατό του φρούριο.

Μόλις μετά τα μέσα του 19ου αι. ο Ωρωπός θα αρχίσει να κατοικείται με το όνομα Σκάλα Ωρωπού, ως λιμάνι δηλαδή του μεσαιωνικού χωριού.
Κατά την Επανάσταση , στις αρχές του Ιουλίου 1824, ο Ομέρ μπέης της Καρύστου με 3.000 στρατιώτες, εκ των οποίων 2.000 ήταν γενίτσαροι, λεηλάτησε την περιοχή και πολέμησε με 600 Έλληνες υπό τον Γκούρα. Αργότερα έγινε βάση ανεφοδιασμού των Τούρκων και το 1829, όταν οι Έλληνες επιχείρησαν ανακατάληψη της Στερεάς Ελλάδας, έγιναν εδώ συγκρούσεις με τους Τούρκους.
Μετά την απελευθέρωση, έγινε δήμος με όλα τα γύρω χωριά (Σάλεσι, Κάλαμος, Αγιοι Απόστολοι, Μαλακάσα, Μπούγα, Μαρκόπουλο, Μήλεσι, Συκάμινο, Χαλκούτσι, Ωρωπός, Σκάλα). Το 1912 καταργήθηκε ο Δήμος Ωρωπιέων και δημιουργήθηκαν κοινότητες που με τη σειρά τους έδωσαν τη θέση τους, από το 2002, στο σημερινό Δήμ ο Ωρωπίων. Στις 20 Ιουλίου 1938 έγινε καταστροφικός σεισμός που ισοπέδωσε όλο το χωριό των Ν.Παλατίων. Το κράτος αστραπιαία άρχισε την κατασκευή νέων σπιτιών και αποκατέστησε όλους τους σεισμοπαθείς.
Επί δικτατορίας Παπαδόπουλου γίνεται επιχωμάτωση έως 40-50 μ. μέσα στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να μεγαλώσει η παραλία και να γίνει χώρος για περίπατο. Το έργο αυτό έγινε για τη γρήγορη φορτοεκφόρτωση πολεμικού υλικού από τις αποθήκες της Μαλακάσας, σε περίπτωση πολέμου. Από το 2004 η παραλία αλλάζει όψη με τη δημιουργία του Αλιευτικού Καταφυγίου (Μαρίνα) Νέων Παλατίων.

ΤΟ ΑΜΦΙΑΡΕΙΟ

Οι πολιτικές περιπέτειες του Ωρωπού δεν θα ήταν αρκετές για να του δώσουν την αρκετά σημαντική θέση που έχει στην ιστορία και την
αρχαιολογία, αν δεν σωζόταν ως τις μέρες μας, στην περιοχή του, το σπουδαιότερο στην αρχαιότητα ιερό του μυθικού ήρωα, μάντη και θεραπευτή Αμφιαράου, το Αμφιάρειο, που τα ερείπια του βρίσκονται ανάμεσα σε πλατάνια, πεύκα και πικροδάφνες, σε μια μικρή κοιλάδα που τη διασχίζει ένα ξεροπόταμο (Χαράδρα λεγόταν από τους αρχαίους).
Σήμερα είναι πολύ εύκολο να πάει κανείς στο Αμφιάρειο, είτε από τον Κάλαμο, είτε από το Μαρκόπουλο Ωρωπού.
Το Αμφιάρειο του Ωρωπού ιδρύθηκε στα τέλη του 5ου π.Χ. αι., μετά την παρακμή και την εγκατάλειψη του γνωστού από τον Ηρόδοτο
Αμφιαρείου της Θήβας και σύμφωνα με χρησμό που δόθηκε μεταφέρθηκε και ιδρύθηκε εδώ.
Το Αμφιάρειο σε όλο το διάστημα της λειτουργίας του στάθηκε το εθνικό ιερό του Ωρωπού και συμμεριζόταν την πολιτική τύχη του. Κάθε φορά που ο Ωρωπός ήταν ανεξάρτητος ή μέλος του Κοινού των Βοιωτών, τη διοίκηση του Ιερού την είχαν οι Ωρώπιοι, όταν όμως γινόταν κτήση της Αθήνας, την αναλάμβανα οι Αθηναίοι.
Το Αμφιάρειο ήταν η έδρα της ανώτατης θρησκευτικής αρχής του μικρού κράτους. Επειδή όμως ήταν και τόπος όπου συναθροιζόταν πολύς κόσμος, στο ιερό αυτό δημοσίευαν οι Ωρώπιοι τις σημαντικές τους αποφάσεις, τα γενικού ενδιαφέροντος δημόσια έγγραφα, τις συνθήκες, τις προκηρύξεις, τα ψηφίσματα με τα οποία τιμούσαν κάποιον. Εκατοντάδες τέτοια έγγραφα σώθηκαν χαραγμένα πάνω στα βάθρα των αγαλμάτων. Ο χώρος περιλαμβάνει τα λουτρά, τη μεγάλη στοά, το θέατρο, το βωμό, το μικρό και το μεγάλο ναό και την ιερή πηγή.
Οι Ωρώπιοι τιμούσαν τον Αμφιάραο οργανώνοντας κάθε πέμπτο χρόνο μουσικούς, αθλητικούς και ιππικούς αγώνες ( Αμφιάρεια τα Μεγάλα) στους οποίους έπαιρναν μέρος λόγιοι, ηθοποιοί και αθλητές από όλη την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Μικρά Ασία.

ΤΑ ΝΕΑ ΠΑΛΑΤΙΑ
Στο νησί Προκόννησος βρίσκεται και το χωριό Παλάτια οι κάτοικοι των οποίων, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαταστάθηκαν κατ' αρχήν στη Χαλκίδα, κατόπιν δε, το 1924, ίδρυσαν στη Σκάλα Ωρωπού τα Νέα Παλάτια, που αποτέλεσαν ξεχωριστή Κοινότητα η οποία κατ' επανάληψη απέσπασε τα συγχαρητήρια της Νομαρχίας Αττικής για την πρόοδο και τη διοικητική της τάξη.
Το μικρασιατικό στοιχείο συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική και πνευματική εξέλιξη του Ωρωπού. Οι Παλατιανοί, συμμετέχοντας στον Προικοννησιακό Σύνδεσμο, δημιούργησαν παράλληλα και Όμιλο Φίλων Νέων Παλατίων.Ο ιδρυθείς το 1982 Πολιτιστικός και Πνευματικός Όμιλος Νέων Παλατίων υπάρχει έως σήμερα. Τα σχολεία των Νέων Παλατίων είναι κοινά με της Σκάλας Ωρωπού.
Την ίδια εποχή με τους Παλατιανούς ήρθαν στην περιοχή του Ωρωπού και οι Πόντιοι και τοποθετήθηκαν ως γεωργικός πληθυσμός στο ΝΔ μέρος του συνοικισμού προς το λόφο του Προφήτη Ηλία. Κατάγονται από γνωστές ποντιακές πόλεις και διάφορα μικρότερα χωριά του Πόντου. Ο Ποντιακός συνοικισμός, εκτός από Ποντίους, κατοικείται επίσης από Καππαδόκες, Μικρασιάτες, Αρμένηδες κλπ.

ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΩΡΩΠΟΥ
Στα ΒΔ της Σκάλας Ωρωπού, εκτείνεται το ευρύτερο δέλτα του ποταμού Ασωπού, ένας από τους τελευταίους υγροβιότοπους της Αττικής με μεγάλη οικολογική σημασία. Έχει μήκος 3 χλμ., έκταση 1000 στρ. και η θέση ήταν γνωστή παλιότερα ως «αλυκές», «μαντρί», «παραλία της άμμου», κτλ. Τα τελευταία 5-6 χρόνια, από φυσική ή τεχνητή αιτία έχει διανοιχτεί είσοδος (μπούκα) με αποτέλεσμα τη δημιουργία εντυπωσιακής λιμνοθάλασσας.
Η λιμνοθάλασσα του Ωρωπού φιλοξενεί περίπου 140 είδη πουλιών, μόνιμων ή μεταναστευτικών, όπως ο Καλαμοκανάς (υψ. 40 εκ.), είδη ερωδιών όπως ο Λευκοτσικνιάς (υψ. 90 εκ.), ο Σταχτοτσικνιάς, Αργυροτσικνιάς, κτλ., η Αβοκέττα, ο Θαλασσοσφυριχτής, τα Φλαμίγκος, η γαλαζοπαπαδίτσα, η κιτρινοπαπαδίτσα, το νανοβουτηχτάρι, η χουλιαρόπαπια, η χαλκόκοτα, κα.
Περιβαλλοντικές οργανώσεις και ευαισθητοποιημένοι πολίτες προσπαθούν να προστατεύσουν τον ευαίσθητο υγρότοπο και πρόσφατα ο
Δήμος Ωρωπίων υπέβαλε μελέτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανάπλαση του χώρου και τη δημιουργία Οικολογικού Πάρκου με παρατηρητήρια, ξύλινες κατασκευές ήπιας ανάπτυξης, χώρους αναψυχής, δεντροφυτεύσεις, κτλ.

ΤΟ ΑΜΑΛΙΕΙΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ (ΠΑΛΙΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ)
Στην περιοχή του Ωρωπού υπήρχε το μέγα κτήμα, κληροδότημα του Ανδρέα Συγγρού προς το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο.
Το κτίσμα του ορφανοτροφείου στον Ωρωπό έγινε περίπου το 1909. Μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων (1915) μετέφεραν εκεί επιζώντα Αρμενόπουλο. Συνεργάστηκε με τη φιλανθρωπική οργάνωση Near East και προβάλλονταν ακόμα και κινηματογραφικές ταινίες (1925- 30) προς διασκέδαση των ορφανών.
Το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο μετατρέπεται σε αγροτικές φυλακές το 1933, με το σεισμό όμως του 1938 καταστρέφεται και το 1950 ξαναχτίζεται. Με το νόμο 2058/1952 μετατρέπεται σε Ανοικτό Σωφρονιστικό Κατάστημα, έτσι οι κρατούμενοι εργάζονταν σε αγροτικές δουλειές.
Στις φυλακές του Ωρωπού κρατούνται από τη Χούντα πολλοί πολιτικοί της αντίπαλοι, μεταξύ των οποίων και ο Μίκης Θεοδωράκης. Το 1970 μετατρέπονται σε αναμορφωτήριο ανηλίκων για 2-3 χρόνια. Μετά εγκαταλείπονται και το 1979 στεγάζεται εκεί το πρώτο δημόσιο Γυμνάσιο της περιοχής.

ΤΑ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΡΒΟΥΝΟΣΚΑΛΑ
Ήταν γνωστή από το 1830 η ύπαρξη του λιγνίτη στην περιοχή μας, ανάμεσα στο Μαρκόπουλο και στο Μήλεσι (Μαυροσουβάλα, Μπάφι).
Το κάρβουνο (γαιάνθρακας, λιγνίτης) στην αρχή βρέθηκε επιφανειακά και μετά άρχισαν να δημιουργούν υπόγειες στοές σε μεγάλα βάθη και μήκη για την εποχή (200-250μ. βάθος και 2.000μ. μήκος).
• Η εξόρυξη είχε αρχίσει από το 1870. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκ. Πολέμου εξήγαγαν 3.500 τόνους ετησίως. Το 1962 η παραγωγή ήταν 11.381 μετρικοί τόνοι στη Μαυροσουβάλα και στο Μήλεσι 2.265 μ. τόνοι. Από το σημείο Κόσκινα ξεκινούσε γραμμή τρένου που συνεχιζόταν ως τη θάλασσα. Μια ξύλινη καρβουνόσκαλα έμπαινε στη θάλασσα σε μήκος περίπου 20 μ. και ήταν υπερυψωμένη για να μπορούν να πλευρίζουν τα πλοία. Πριν την καρβουνόσκαλα υπήρχε ένα δωματιάκι και μπροστά από αυτό ήταν το ζυγιστήριο.

ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΩΡΩΠΟΥ
Μαντρί: Στα ΒΔ της Σκάλας υπήρχε ένα κτίσμα κυκλικό με διάμετρο 20μ., ακριβώς επάνω στη θάλασσα, κτισμένο με συμπαγή τούβλα. Η κεραμοσκεπή του ήταν κυκλική με πλάτος 3-3,5μ. και ύψος περίπου 2,5μ. Παλιά χρησιμοποιόταν σαν μαντρί του Αμαλίειου Ορφανοτροφείου. Τα χαλάσματά του υπήρχαν ως το 1955.

Φάρος: Βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του κόλπου του Ωρωπού, είναι λιθόκτιστος, στρογγυλός και αυτόματος. Καθοδηγεί τους ναυτικούς για τη ρότα των πλοίων. Λειτούργησε αυτόματα για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1914. Παλιότερα τον άναβε φύλακας κάθε βράδυ.

Λομπέρδι: Στο λόφο που βρίσκεται η εκκλησούλα του Προφήτη Ηλία, κτισμένη σε ανάμνηση του σεισμού της 20ης Ιουλίου 1938, εικάζεται ότι υπήρχε η αρχαία Ακρόπολη των Ωρωπιέων. Κατά την κατοχή υπήρχε γερμανικό πολυβολείο στα νότια της εκκλησίας.

Στη θέση του γυμνασίου Σκάλας Ωρωπού εικάζεται ότι βρισκόταν ο ναός της Αλίας Νύμφης, ενώ το νεκροταφείο των Ωρωπιέων βρισκόταν στην περιοχή των Νέων Παλατιών.

Στη Σκάλα Ωρωπού υπάρχει το σπίτι του αδελφού του ποιητή Γεωργίου Δροσίνη, δυτικά της εκκλησίας του Αγ. Ανδρέα. Το είχε ονομάσει «Γαλήνη» και χτίστηκε το 1931.

Δείτε επίσης τα βίντεο:

Τα Βυζαντινά Μνημεία του Ωρωπού 

Τα λιγνιτωρυχεία του Ωρωπού και η Καρβουνόσκαλα 

Μυθολογία των ποτάμιων υδάτων και του Ασωπού

ΠΗΓΕΣ 

α) Έντυπα :

Αρχαιολογική Εταιρεία, Ανασκαφές Σκάλας Ωρωπού (1996-2003)

Ι. Γκικάκης, "Η ιστορία του Ωρωπού", 2007

Δ.Ε. Λιάκουρης,  “Αυλώνας Αττικής (Σάλεσι ή Κακοσάλεσι). Ανατρέχοντας στις ρίζες. Ιστορία – Λαογραφία – Αναμνήσεις – Φυσικό Περιβάλλον”, Εκδόσεις Αυλώνας, 1997

Μιχάλης Σ. Πολυχρόνης, "ΑΡΙΣΤΕΑΣ, Ο εκ των Παλατίων", εκδ. ΠΡΟΚΟΝΝΗΣΟΣ, ΝΕΑ ΠΑΛΑΤΙΑ, 2006


Μιχάλης Σ. Πολυχρόνης, "Ιστορικό λεύκωμα Παλατίων Νήσου Μαρμαρά Μικράς Ασίας", 1997

Μιχάλης Σ. Πολυχρόνης, "Ιστορική περιήγηση: Παλάτια, 3000 χρόνια ιστορίας", 2000

Μπούρας Χ.-Μπούρα Λ., Η Ελλαδική Ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002

Ορλάνδος Α.," Μεσαιωνικά Μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου", Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας 4 (περίοδος Β΄ 1927) 25-45

Koder J.-Hild F., "Hellas und Thessalia, Tabyla Imperii Byzantini "I, Wien 1976

Βασίλειου Χ. Πετράκου, «Το Αμφιάρειο του Ωρωπού», εκδ. ΚΛΕΙΩ, 1992.

Θεόδωρος Ευστρ. Ηλιάδης, «ΠΡΟΚΟΝΝΗΣΟΣ - ΠΑΛΑΤΙΑ-ΝΕΑ ΠΑΛΑΤΙΑ», Κοινότητα Νέων Παλατίων 2001.

Νένα Πάτρα, «Ξαφνικά το καλοκαίρι στον Ωρωπό», εκδ. Δ. ΣΠΑΘΗΣ, 1990

Εγκυκλοπαίδεια «ΥΔΡΙΑ», τόμος 55, Α. Σαββίδης.

Πότης Στρατίκης, «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ», τ. Γ', εκδ. ΣΤΡΑΤΙΚΗ.

Εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΩΡΩΠΟΥ», αρ. φυλ. 251, Δεκέμβριος 1994, «Ιστορικά Θέματα».

β) Ιστοσελίδες:

http://www.archetai.gr/site/content.php?artid=643

http://extras.ha.uth.gr/oropos/

http://www.archetai.gr/media/PDF/O/278.pdf

http://www.ypervasinews.gr/news/?p=105416&fb_ref=.UZX19Vt4Kls.send&fb_source=message#.UZZh3qLwmHN

http://www.diazoma.gr/gr/Page_03-02_Content.asp?Article=753

http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&xsl=detail&obpk=500&lg=el

http://istos-agionapostolon.blogspot.gr/2015/12/2006.html

http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp

http://oropos.gov.gr/visitors/istoria/profil.html