Τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Μικράς Ασίας – μέρος Α’

 (δημοσιευμένο στην τοπική εφημερίδα Ομηρική Γραία)

Στη Μικρά Ασία του πολυπολιτισμού, της οικονομικής ευρωστίας, της πολιτιστικής ανάπτυξης και της άνθησης των γραμμάτων, το ελληνικό στοιχείο παρείχε στους νέους, κυρίως στον 19ο και τον 20ο αιώνα, υψηλού επιπέδου μόρφωση και πνευματική καλλιέργεια.

Στους πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας, η εκπαίδευση των Ελλήνων Μικρασιατών ξεκίνησε από τους νάρθηκες των εκκλησιών και των μοναστηριών, γαλουχήθηκε στα χέρια απλοϊκών αλλά ακαταπόνητων ιερωμένων κι αυτοδίδακτων λαϊκών.

Αργότερα, σε κάθε πόλη της Μικράς Ασίας μια εγγράμματη κοινότητα, της οποίας τα μέλη είχαν σπουδάσει σε ευρωπαϊκές σχολές ή ακόμα και στην Ελλάδα ιδρύει με πυρετώδεις ρυθμούς ελληνικά σχολεία. Για παράδειγμα, στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη διακρίνονται όλες οι βαθμίδες με τη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, το Ζάππειο Εθνικό Παρθεναγωγείο, το Εθνικό Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο, την Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και την Αναξαγόρειο Σχολή στα Βουρλά, να αποτελούν εκτός από εμβληματικά πνευματικά ιδρύματα και μνημεία μοναδικής αρχιτεκτονικής, την έμπρακτη συνέχιση της μακραίωνης παράδοσης του Πανδιδακτηρίου της Μαγναύρας και της Πατριαρχικής Σχολής που είχαν δημιουργηθεί τους πρώτους αιώνες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έτσι, το 1912 οι 1.315 ελληνικές κοινότητες συντηρούσαν 2.228 σχολεία.

Βάση της εκπαίδευσης ήταν το Κοινοτικό Σχολείο που αποτελούσε εξέλιξη των πρώτων σχολείων της αρχαιότητας, των γνωστών παιδαγωγείων ή γραμματοδιδασκαλείων, όπου δίδασκαν οι γραμματιστές. Τα γραμματοδιδασκαλεία διατηρήθηκαν σε απομονωμένες περιοχές μέχρι το 1922. Παράλληλα με τα Κοινοτικά υπάρχουν και τα Ιδιωτικά Σχολεία που γνώρισαν ιδιαίτερη άνθηση στη Σμύρνη. Τα Κοινοτικά Σχολεία διακρίνονται στα Απλά Κοινοτικά και τις Κεντρικές σχολές. 

Το Κοινοτικό Σχολείο της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης παρουσιάζεται με τις μορφές του Αρρεναγωγείου, του Παρθεναγωγείου και του Νηπιαγωγείου. Μόνο όταν η κοινότητα ήταν πολύ μικρή ή τα οικονομικά της περιορισμένα, υπήρχαν μικτά δημοτικά σχολεία.

Κοντά στα ημερήσια σχολεία δημιουργήθηκαν σε πολλά μέρη της Μ. Ασίας και νυχτερινές σχολές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για την επαγγελματική αποκατάσταση των νέων είχαν ιδρυθεί και λειτουργούσαν πλήθος από επαγγελματικά σχολεία.

Όλα τα σχολεία λειτουργούσαν μετά το 1856 με βάση κάποιο αναλυτικό ή ωρολόγιο πρόγραμμα, που έπρεπε να συμβαδίζει είτε με το Πρόγραμμα της Πατριαρχικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής καθώς και με τα προγράμματα σπουδών μεγάλων σχολών, όπως της Ευαγγελικής Σχολής ή των σχολείων της ελεύθερης Ελλάδας.

Από τα 2.228 ελληνικά σχολεία που υπήρχαν στην Τουρκία το 1912, σήμερα ελληνική εκπαίδευση παρέχουν μόνο 5 σχολεία στην Κωνσταντινούπολη και 2 στην Ίμβρο. Ένα από αυτά είναι το Ελληνικό Λύκειο Φαναρίου που στεγάζεται στο κτήριο της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης η οποία επανιδρύθηκε από τον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο στις 6 Ιανουαρίου 1454 αμέσως μετά την Άλωση Κωνσταντινουπόλεως (ως συνέχεια της Οικουμενικής Πατριαρχικής Σχολής που είχε ιδρυθεί τον 4ο αιώνα από τον Μ. Κωνσταντίνο. Ο Γεννάδιος διατήρησε την επωνυμία της Σχολής με στόχο να μη διακοπεί η συνέχεια της ήδη υπάρχουσας).  Κατά το σχολικό έτος 1889 σημειώθηκε αύξηση του εγγεγραμμένου μαθητικού δυναμικού με τους μαθητές της Σχολής να φτάνουν  τους 483. Ωστόσο, σήμερα το Ελληνικό Λύκειο Φαναρίου συνεχίζει την εκπαιδευτική του ζωή με μόλις 50 μαθητές. Λειτουργεί σαν γυμνάσιο και σαν λύκειο, όμως η μείωση των μαθητών του ενδεχομένως να του επιφέρει την ίδια μοίρα με το παρακείμενο Ιωακείμειο Λύκειο Θηλέων το οποίο σήμερα φιλοξενεί μόνο καλλιτεχνικές δραστηριότητες... (συνεχίζεται)

Δείτε επίσης: Ωρωπός History

ΠΗΓΕΣ

·       Κορομηλά Μ. (2001), Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα από την εποχή του Χαλκού ως τις αρχές του 20ού αιώνα, έκδ. Πολ. Εταιρείας Πανόραμα.

·       Χατζηνικολής Κ. (2019), Μελέτη και έκδοση τεκμηρίων του Μικρασιατικού Eλληνισμού: Εκπαιδευτική ζωή, Διπλωματική Εργασία, Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών, ΕΑΠ.

·       Παπαχρυσός Ν., Τα είδη των Μικρασιάτικων σχολείων, Σύλλογος Μικρασιατών Σκάλας Λουτρών Λέσβου Το Δελφίνι: http://www.delfini1922.gr/mikrasiatika_13.php  

·       Τουρκικά Νέα: https://tourkikanea.gr/elliniki-meionotita/rum-4/

·       Βικιπαίδεια: Μεγάλη του Γένους Σχολή.