"Η Φιλοσοφία, τα παιδιά και η Φιλοσοφία της Παιδείας"

Το άρθρο της Έλενας Θεοδωροπούλου: "Η Φιλοσοφία, τα παιδιά και η Φιλοσοφία της Παιδείας", διαφωτίζει από φιλοσοφική σκοπιά τα βασικά διλήμματα του εκπαιδευτικού: "Φιλόσοφος/κριτικός" ή "καμίνι/καταλύτης" ; "Ανύποπτος" ή γνώστης της "ματαιότητας" ; "Αποφασισμένος" ή "δυστυχής" ; 

Ο Freud μιλά για τρία «αδύνατα» επαγγέλματα: εκπαιδεύω, θεραπεύω, κυβερνώ, με την έννοια ότι και στις τρεις αυτές δραστηριότητες υπάρχει, από την αρχή, η πεποίθηση ότι η επιτυχία θα είναι ανεπαρκής. Θα είναι μια αποτυχία από την άποψη των στόχων (αστάθεια των αποτελεσμάτων, όχι στο πλαίσιο της θεωρίας αλλά στο πλαίσιο της εφαρμογής, κυρίως λόγω της ανθρώπινης δομής της ανάλυσης). Αυτή η διαπίστωση αδυνατότητας των τριών επαγγελμάτων εδράζεται σε τρεις διαπιστώσεις: 

Πρώτον ότι η εξουσία που αντιπροσωπεύουν και θέλουν να επιβάλλουν στα υποκείμενα στην πραγματικότητα επιβάλλεται δίχως άλλη διαμεσολάβηση (ενώ αυτή η εξουσία είναι εύθραυστη, λόγω της αμφισβήτησης σήμερα της εξουσίας των ενηλίκων). 

Δεύτερον, ότι και οι τρεις δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από την καλλιτεχνική δομή τους (αδυναμία να ορθολογικοποιηθούν πλήρως με έναν καθαρά επιστημονικό τρόπο – άλλωστε, πάντα, ο δάσκαλος, ο θεραπευτής, ο αναλυτής εμπλέκονται με το υποκείμενο). 

Τρίτον, ότι και τα τρία είδη πράξης είναι υποχρεωμένα να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα διατύπωσης μιας ηθικής, ως ενός πεδίου που δεν κυριαρχείται από τη δύναμη των γεγονότων αλλά από τη μη αναγωγιμότητα του άλλου.

Πάντως η αντίφαση ανάμεσα στον "εκπαιδευτικό-φιλόσοφο" και τον "εκπαιδευτικό-καμίνι/καταλύτη" είναι κάτι που ίσως τον μετατρέψει από «αποφασισμένο» ή «ανύποπτο» ή "διστακτικό" εκπαιδευτικό σε «δυστυχή» εκπαιδευτικό: Θυμηθείτε τη «δυστυχή συνείδηση» στον Hegel: το υποκείμενο αισθάνεται ότι είναι κάπως «ανούσιο» αντιμέτωπο με το Απόλυτο (Θεός), αλλά δίχως και να φτάνει στη ίδια του την άρνηση - βιώνει ωστόσο, το διχασμό εσωτερικότητας-εξωτερικότητας (συνείδηση που σχίζεται στα δύο μέσα της).

Σύμφωνα με την Ε. Θεοδωροπούλου, η διείσδυση στο "είναι" του παιδιού και, έτσι, η κατακυριάρχηση και ο έλεγχός του (κατά το «το μάτι του Θεού που τα βλέπει όλα» - ένα παιδαγωγικό πανοπτικό), εξαρτώνται από τουλάχιστον τρεις παραμέτρους: από την εξουσία που προέρχεται από τον ίδιο το ρόλο του παιδαγωγού (σε θεσμικό ή κοινωνικο- ψυχολογικό επίπεδο), από τις ικανότητες του ίδιου του παιδαγωγού και από τις προθέσεις του. 

Η φιλοσοφική εκπαίδευση μοιάζει ότι ευχαρίστως θα συνυπέγραφε αυτό το μοντέλο, δεδομένης, επιπλέον, της ικανότητας του φιλοσόφου να «αδράχνει» τα πρόσωπα με τη λαβή του νοήματος και τη γοητεία του λόγου. Το αρχαιοελληνικό μοντέλο φιλοσοφικής εκπαίδευσης, έτσι όπως προεκτείνεται από το χριστιανικό εκπαιδευτικό μοντέλο, θα μπορούσε έτσι να υποστηρίξει όλη αυτή την «οφθαλμοκεντρική» φιλολογία, σε ό,τι αφορά στους τρόπους της παιδαγωγικής επιρροής. 

Ωστόσο, από την άλλη, την ίδια στιγμή που η φιλοσοφία είναι «οφθαλμός» (κατάματα αντίκρισμα της γνώσης) αντίστροφα, είναι και γνώση της άρνησής του, της άρνησης του κοιτάγματος. Το ζήτημα πάντως εδώ έγκειται στο κατά πόσο είναι δυνατό να αφαιρέσει κανείς ή να μεταλλάξει ή να μεταμφιέσει ή να παρακάμψει, να αγνοήσει τον (παιδαγωγικό) οφθαλμό.

Τελικά, η Ε. Θεοδωροπούλου καταλήγει, αισιόδοξα, ότι η Φιλοσοφία για παιδιά περιλαμβάνει ως αρχή και ως αντίδοτο αυτή τη διπλή κριτική κίνηση απέναντι στη Φιλοσοφία και την Εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, ότι μπορεί να διατηρεί την ελευθερία να είναι Φιλοσοφία μέσα στην Εκπαίδευση και Παιδαγωγική μέσα στη Φιλοσοφία, την ίδια στιγμή που είναι Φιλοσοφία για και με τα παιδιά (ίσως λοιπόν και αντι-φιλοσοφία).