Γ. Βιζυηνός, «Ο Μοσκώβ – Σελήμ»

                                   (δημοσιευμένο στην τοπική εφημερίδα Ομηρική Γραία)

Το διήγημα «Ο Μοσκώβ-Σελήμ» είναι το τελευταίο του Γεωργίου Βιζυηνού και ίσως το κορυφαίο της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Το έγραψε όσο ήταν έγκλειστος στο ψυχιατρείο και εκδόθηκε σε τρεις συνέχειες στο περιοδικό Εστία από τις 28 Μαρτίου 1895. 

Το διήγημα μας προσφέρει το ψυχογράφημα ενός κυνηγημένου και ταλαιπωρημένου ανθρώπου, ο οποίος ζει μονίμως μέσα σε δυο πραγματικότητες, στην αντικειμενική και στην εσωτερική, μια διάσταση που προκύπτει από πολύπλοκες ψυχολογικές διεργασίες. Με εξαιρετικά υψηλή λογοτεχνικότητα, ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία του Τούρκου Σελήμ εστιάζοντας στην εσωτερική σύγκρουση στην οποία οδηγείται εξαιτίας των φιλορωσικών αισθημάτων του και της αίσθησης του καθήκοντος απέναντι στη δική του πατρίδα, την Τουρκία. Ο γενναίος κι ευαίσθητος Σελήμ, έχοντας γνωρίσει την αδικία στο οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον του, αιχμαλωτίζεται από τους άσπονδους εχθρούς των Τούρκων, τους Ρώσους. Παραδόξως, δέχεται από αυτούς ιδιαίτερη φροντίδα με αποτέλεσμα όχι μόνο να συνειδητοποιήσει τη βαθύτατη ανθρωπιά τους, αλλά και να αναπτύξει μια έντονα φιλορωσική στάση, φτάνοντας στο σημείο να επιθυμεί την κατάληψη της πατρίδας του από τους Ρώσους, θεωρώντας τους δικαιότερους από τους ομοεθνείς του.

Ο «Μοσκώβ-Σελήμ» δεν αποτελεί απλά και μόνο ένα διήγημα για έναν Τούρκο που συμπάθησε τους ξένους, αλλά είναι το σύμβολο κάθε πληγωμένου ανθρώπου που «όπου και να ταξιδέψει η πατρίδα του τον πληγώνει» με αποτέλεσμα, από θυμό και πικρία, φτάνει ακόμα και στο σημείο να την αρνηθεί. Τα συναισθήματα αυτά είναι πιθανόν να επιτείνονται από τη «γνωριμία» του με μία πιο φιλική χώρα, ως προς την καθημερινότητα, τις υποδομές, την οργάνωση και την ευγένεια των κατοίκων της. Αφού η πατρίδα του στέκεται εχθρικά, γιατί να μην την αρνηθεί και να μη ζητήσει πολιτογράφηση στη νέα χώρα που τον αγκαλιάζει ; Αυτό είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο Μοσκώβ Σελήμ αλλά και ο κάθε αρνησιπάτρις, το οποίο κορυφώνεται με την εξομολόγησή του ότι ακόμα και «αν κάποτε εισβάλουν ξανά οι Ρώσοι, θα σπεύσει πρώτος να αυτομολήσει» !