Βυζαντινά μνημεία στον Παλιό Ωρωπό και το Συκάμινο.

Από τα μέσα του 9ου αιώνα, η Αττική ακολουθεί την ανοδική πορεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μια πορεία αναδόμησης και άνθησης που είναι γνωστή ως Μακεδονική Αναγέννηση. Αρχίζουν να χτίζονται νέες εκκλησίες σε νέους αρχιτεκτονικούς τύπους και η οικοδομική αυτή δραστηριότητα θα φτάσει στο αποκορύφωμά της κατά τον 11ο και 12ο αιώνα σε όλη την Αττική. Αναφορικά με τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής του Ωρωπού, πολύτιμα είναι τα στοιχεία που φέρνουν στο φως αξιόλογοι μελετητές όπως ο X. Μπούρας, ο Ι. Κουμανούδης και ο Αν. Ορλάνδος.

Ξεκινώντας από το Συκάμινο, στον μικρό, παραμορφωμένο σήμερα, ναό της Παναγίας Ελεούσας μπορούμε να διακρίνουμε γοτθικά μορφολογικά στοιχεία τα οποία οδήγησαν τον καθηγητή Μπούρα σε αναχρονολόγηση του μνημείου στον 13ο αιώνα, ενώ ο ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού και χρονολογείται επίσης στον 13ο αιώνα. Σε πολύ μικρή απόσταση, βρίσκεται ο μεταβυζαντινός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, κτίσμα του 14ου αιώνα αναγνωρισμένο από την Αρχαιολογία και με πολλά εντοιχισμένα γλυπτά των βυζαντινών χρόνων, καθώς επίσης και το παρεκκλήσι των 40 μαρτύρων, κτίσμα του 13ου αιώνα χαρακτηρισμένο ρυθμού βυζαντινού, που φέρει λίγες αγιογραφίες κατεστραμμένες. Γενικά, η περιοχή του Συκαμίνου διασώζει αρκετά μνημεία από τη βυζαντινή εποχή, όπως και η όμορη περιοχή του παλαιού Ωρωπού.

Στην ανατολική πλευρά του παλιού Ωρωπού βρίσκουμε τα ερείπια του ναού του Αγίου Νικολάου ο οποίος ανήκε στους σταυρεπίστεγους ναούς. Ο ερευνητής Αν. Ορλάνδος (1928) τον θεώρησε μεταβυζαντινό και τον ανήγαγε στους χρόνους της τουρκοκρατίας. Ωστόσο, σε επόμενη μελέτη (1969), και με βάση την διάπλαση της αψίδας του Ιερού, αναχρονολογήθηκε από τον Ι. Κουμανούδη και θεωρήθηκε βυζαντινό μνημείο, από τα αρχαιότερα της περιοχής, όπως και ο επίσης ερειπωμένος σήμερα ναός του Αγίου Γεωργίου (13ος αι.), του οποίου οι αποτοιχισμένες πλέον τοιχογραφίες ( εκτίθενται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών) υποδηλώνουν κάποια οικονομική ευμάρεια εκείνη την εποχή. Οι τοιχογραφίες αυτές χρονολογούνται στις πρώτες δεκαετίες του 13ου αι. και ο Μανόλης Χατζιδάκης που τις μελέτησε αναφέρει: « Ο ζωγράφος του Ωρωπού, που οπωσδήποτε μπορεί να στήνει άνετα τόσο αξιόλογες μορφές, με ψυχολογικό βάθος, συνδυασμένο με ισχυρό το αίσθημα της μνημειακής ζωγραφικής και με κυριαρχία στα ζωγραφικά του μέσα, ανήκει στη σειρά των σημαντικών καλλιτεχνών, που, και αν δε τους δημιουργούν, ξέρουν τους νέους εκφραστικούς τρόπους του καιρού των». Σε χαμηλό ύψωμα λίγο έξω από τον Παλαιό Ωρωπό βρίσκεται και ο ναός των Αγίων Αποστόλων, σε εντελώς ερειπιώδη κατάσταση. Ο αρχιτεκτονικός του τύπος ήταν μονόκλιτη βασιλική και ανάγεται στους ύστερους χρόνους της Φραγκοκρατίας (κατά τον Ι. Κουμανούδη, πριν το 1460). Λείψανα τοιχογραφιών φανερώνουν ότι κάποτε ο ναός θα ήταν κατάγραφος.

Τα μνημεία που αναφέραμε παραπάνω, καθώς και άλλα που θα παρουσιάσουμε σε επόμενα άρθρα, μαρτυρούν ότι η μελέτη της Ιστορίας του Ωρωπού δεν δημιουργεί εκπλήξεις μόνο στους ερευνητές της κλασσικής εποχής, αλλά και σε εκείνους των μεταγενέστερων εποχών.

Πηγές

Κουμανούδης Ι., Συμπληρωματική έρευνα επί των χριστιανικών μνημείων του Ωρωπού, Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών 5 [περίοδος Δ΄] (1969)

Μπούρας Χ.-Μπούρα Λ., Η Ελλαδική Ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002

Ορλάνδος Α.," Μεσαιωνικά Μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου", Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας 4 (περίοδος Β΄ 1927) 25-45

Βυζαντινά Μνημεία Αττικής: http://www.eie.gr/byzantineattica/