Μυθολογία των ποτάμιων υδάτων και του Ασωπού.

Παρόλη τη μικρή αναλογία των ποτάμιων υδάτων στο σύνολο του όγκου των επιφανειακών νερών, τα ποτάμια αποτελούν σημαντική πηγή γλυκού νερού για τον άνθρωπο. Η κοινωνική, οικονομική και πολιτική εξέλιξη κατά το παρελθόν έχει συσχετισθεί άμεσα με τη διαθεσιμότητα και την κατανομή των νερών των ποτάμιων συστημάτων.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι κάθε ποταμός είναι αέναος και θείος, επομένως λατρευόταν με ιερά και βωμούς. Οι ποταμοί θεωρούνταν οι πρωταρχικοί βασιλιάδες των περιοχών που διαβρέχουν, αλλά και πατέρες των ανθρώπινων φυλών που μεγάλωσαν κι απλώθηκαν στις όχθες τους. Με αυτή ακριβώς την έννοια απέδιδαν τιμές στον Ίναχο στο Άργος, στον Ασωπό και στον Κηφισό στην ΑττικοΒοιωτία, στον Πηνειό στη Θεσσαλία και αλλού. Θεωρούσαν τους ποταμούς  «τροφοδότες πατέρες της νιότης» και στα νερά τους έβρισκαν δύναμη κάθαρσης, ανάλογης με εκείνη που αναζητούσαν  επισκεπτόμενοι τα ιερά του Απόλλωνα. Ο Ησίοδος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Μη διασχίζετε ποτέ τα νερά των ποταμών με το αιώνιό τους ρέμα, πριν να πείτε μια προσευχή, με τα μάτια προσηλωμένα στα εξαίσιά τους νάματα, πριν να βρέξετε τα χέρια σας στο ευχάριστό τους και καθάριο νερό».

Σύμφωνα με τη Μυθολογία, από ποταμούς κατάγονταν σπουδαίοι άνθρωποι, Νύμφες κυκλοφορούσαν σε πηγές και κρήνες που θεωρούνταν τόποι εξαιρετικών γεγονότων, νερά από συγκεκριμένους ποταμούς ήταν γονιμοποιά,  στα νερά της Στύγας έδιναν οι θεοί τον πιο ιερό τους όρκο, νερά λίμνης διέσχιζαν οι νεκροί για να μεταβούν στον κάτω κόσμο. Άλλο χαρακτηριστικό των υδάτινων θεοτήτων είναι οι μεταμορφώσεις. Ο Νηρέας, λ.χ., μεταμορφώθηκε και σε φωτιά για να ξεφύγει από τον Ηρακλή, οι δύο Νηρηίδες που τον συνόδευαν σε λιοντάρι και πάνθηρα, ο Πρωτέας έπαιρνε όποια μορφή ήθελε, η νηρηίδα Θέτιδα, προκειμένου να γλιτώσει από το ερωτικό σμίξιμο με τον Πηλέα, μεταμορφώθηκε σε αέρα, φωτιά, νερό, δέντρο, πτηνό, τίγρη, λιοντάρι, φίδι, σουπιά. Οι μεταμορφώσεις αυτές ίσως να αντανακλούν εκείνους τους πανάρχαιους κοσμογονικούς μύθους που θέλουν τον Ωκεανό πατέρα θεών και ανθρώπων.

Οι ποταμοί της χώρας μας αποτελούν όμως και θέμα των λαϊκών παραδόσεων. Θρύλοι θέλουν αλλόκοτα, μυστηριώδη πλάσματα να ζωντανεύουν στα καθαρά νερά τους. Αρκετοί από τους ποτάμιους θεούς εμπλέκονται οι ίδιοι σε ερωτικές ιστορίες ή γίνονται μάρτυρες ερώτων που συχνά εξελίσσονται κοντά τους ή μέσα σε αυτούς. Σχετίζονται ακόμα και με τον θάνατο και μάλιστα πολλές φορές μετονομάζονται παίρνοντας το όνομα του ανθρώπου που έπεσε στα νερά τους και πνίγηκε. Έτσι, τα νερά των ποταμών γίνονται ο χώρος για το τελετουργικό λουτρό του γαμπρού και της νύφης πριν τον γάμο, νεογέννητα καθαίρονται σε νερά συγκεκριμένων ιερών πηγών και τα ζώα των θυσιών ή όσοι έχουν έρθει σε επαφή με το μίασμα του θανάτου πρέπει οπωσδήποτε να εξαγνιστούν σε ιερά ύδατα. Ας μην ξεχνάμε και την Ιερή Πηγή του Αμφιάραου από την οποία πιστευόταν ότι αναδύθηκε ο θεός και στην οποία οι θεραπευμένοι ασθενείς έριχναν νομίσματα για να τον ευχαριστήσουν για την ίαση.

Από την αρχαιότητα ο Ασωπός ποταμός θεωρούταν γιος του Ποσειδώνα και της Πηρούς, κατά μία δεύτερη εκδοχή  γιος του Δία και της Ευρυνόμης και κατά μία τρίτη εκδοχή γιος του Ωκεανού και της Τηθύος. Σύζυγός του ήταν η Μετώπη, κόρη του Λάδωνα,  με την οποία απέκτησε δυο γιους, τον Ισμήνο και τον Πελάγοντα και πολλές κόρες, όπως τη Νεμέα, τη Θήβη, τη Σαλαμίνα, την Κλεώνη, την Τανάγρα, την Εύβοια, τη Σινώπη, την  Πλάταια, την Αίγινα, που μία προς μία έδωσαν τα ονόματα τους σε πόλεις. Κάποιες από αυτές, όπως η Σαλαμίνα και η Αίγινα απάγονται από θεούς και αποκτούν σπουδαία παιδιά.

Το «πορτραίτο» του θεού-ποταμού Ασωπού διασώζει η αρχαία ζωγραφική. Σε ερυθρόμορφη στάμνα, 460-450 π.Χ., παριστάνεται η αρπαγή της κόρης του Αίγινας από τον Δία (από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Αιακός). Η Αίγινα τρέχει, για να γλιτώσει από τον θεό, ενώ οι αδελφές της σπεύδουν να αναγγείλουν τα νέα στον πατέρα τους Ασωπό. Ο Απολλόδωρος παραδίδει ότι ο Ασωπός, στην προσπάθειά του να πιάσει τον απαγωγέα της κόρης του, εγκατέλειψε την κοίτη του, όμως ο Δίας έριξε κεραυνό και τον ανάγκασε να επιστρέψει γεμίζοντας με κάρβουνο τα νερά του. Παραδίδει ακόμη ότι ο Σίσυφος φανέρωσε στον Ασωπό ότι την κόρη του την είχε αρπάξει ο Δίας. Γι 'αυτό τιμωρήθηκε από τον Δία να κυλά με τα χέρια και το κεφάλι του ένα βράχο στον Άδη, με σκοπό να τον τοποθετήσει πάλι στην κορυφή. Όμως ο βράχος κυλούσε πάλι προς τα κάτω και ο Σίσυφος ήταν υποχρεωμένος να επαναλαμβάνει την προσπάθειά του.

Σήμερα, ο Ασωπός διατρέχει τα σύνορα των Νομών Βοιωτίας και Αττικής και οι κύριες πηγές του βρίσκονται στο όρος Κιθαιρώνας, ενώ στην πορεία του συμβάλλουν και άλλα ρεύματα που προέρχονται από τους ορεινούς όγκους μεταξύ Πάρνηθας και Δερβενοχωρίων. Έχει συνολικό μήκος 57 χιλιόμετρα και διέρχεται από  τα Οινόφυτα, το Σχηματάρι, το Συκάμινο και τον Ωρωπό ώσπου χύνεται στον Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο. Οι κάτοικοι λάτρεψαν τον Ασωπό από τα αρχαία χρόνια αφού δίπλα στα πεντακάθαρα νερά του περιδιάβαιναν για αιώνες ολόκληρους χαζεύοντας τα φλαμίνγκο και τους ερωδιούς που κυκλοφορούσαν στις όχθες και στο ευρύτερο δέλτα του, ή κολυμπούσαν και ψάρευαν άφοβα στα νερά του. Ο ποταμός προσέφερε καταφύγιο σε δεκάδες είδη πτηνών, πολλά από αυτά σπάνια, όπως οι κύκνοι και οι ψαραετοί. Το όνομα του ίδιου του Ωρωπού, κατά νεότατη ιστορική άποψη, δεν είναι παρά η ερετριακή μορφή του ονόματος Ασωπός (Ασωπός/Αρωπός/Ωρωπός - ιωνική διάλεκτος με Ερετριακό ρωτακισμό: τροπή του σ σε ρ, π.χ. δημορίων αντί δημοσίων).  Όμως, όπως είναι γνωστό, εδώ και 40 χρόνια ο  ποταμός κινδυνεύει από τη ρύπανση καθώς ένα Προεδρικό Διάταγμα του 1969 προσέφερε κίνητρα για τη μετεγκατάσταση βιομηχανιών από την Αττική στη Βοιωτία και χαρακτήρισε τον Ασωπό «αποδέκτη βιομηχανικών λυμάτων»…

 

ΠΗΓΕΣ

-          Δημαράς, Α. Μαστρογιάννης Φ. (2010), Αποτίμηση του κόστους ρύπανσης του Ασωπού ποταμού, Διπλωματική Εργασία, ΕΜΠ.

-          Σωφρονίου, Χ.Φ., (2012), Περιβαλλοντικές επιπτώσεις απόρριψης βιομηχανικών αποβλήτων στην περιοχή των εκβολών της λεκάνης του Ασωπού (Οινόφυτα-Συκάμινο-Ωρωπός-Χαλκούτσι), Διπλωματική Εργασία, ΕΜΠ.

-          ΤΕΕ (2009), Το πρόβλημα του Ασωπού ποταμού. Προτάσεις αντιμετώπισής του.

-          Βασίλειου Χ. Πετράκου, «Το Αμφιάρειο του Ωρωπού», εκδ. ΚΛΕΙΩ, 1992

 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/water/page_001.html