H έρευνα του Σήφη Μπουζάκη για τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις

 

Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Σήφης (Ιωσήφ) Μπουζάκης ασχολείται με θέματα Ιστορίας της Εκπαίδευσης και Συγκριτικής Παιδαγωγικής και σ’ αυτές τις γνωστικές περιοχές έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, ενώ έχει συγγράψει πληθώρα επιστημονικών βιβλίων. Στον δεύτερο τόμο του έργου του «Εκπαιδευτικές Μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα» (εκδ. Gutenberg, 2002) επιχειρεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τα μεταρρυθμιστικά επεισόδια κατά τα έτη 1959, 1964/65, 1976/77, 1985 και 1997/98 (σ. 23-27).

Διατυπώνει την υπόθεση ότι η κυρίαρχη λογική του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στην ιστορική του εξέλιξη, που λειτούργησε ως μηχανισμός του κράτους, δεν ήταν η οικονομική-διαχειριστική, αλλά η πολιτική (σ. 26). Τα κυριότερα από τα ευρήματά του είναι τα εξής:

·       Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις συχνά σχεδιάζονται, κάποτε νομοθετούνται αλλά ποτέ δεν γίνονται, στο σύνολο των προβλέψεών τους, πράξη. Κατά τον σχεδιασμό μιας μεταρρύθμισης, επιχειρείται από την κυρίαρχη πολιτική εξουσία η μεγιστοποίηση του πολιτικού οφέλους αλλά, κατά την εφαρμογή της, η ελαχιστοποίηση του πολιτικού κόστους.

·       Το ελληνικό σχολείο και γενικά το εκπαιδευτικό σύστημα παρέμεινε και, σε μεγάλο βαθμό, παραμένει αρένα έντονων πολιτικών συγκρούσεων. Οι ρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις και αντιμεταρρυθμίσεις κατά την ιστορική πορεία της ελληνικής εκπαίδευσης ήταν το αποτέλεσμα του πολιτικού αγώνα στο πλαίσιο του κράτους. Στην άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής προτάχθηκε συχνά το κομματικό-πολιτικό-ιδεολογικό στοιχείο και όχι το κοινωνικό-οικονομικό-πολιτιστικό.

·       Ο πολιτικός αγώνας που διεξαγόταν στο πλαίσιο του ελληνικού κράτους με σημείο αιχμής τα θέματα εκπαίδευσης, διαμορφωνόταν ανάμεσα σε δύο κυρίως ομάδες ψηφοφόρων: η μία πίεζε για ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και κινητικότητα, και η άλλη για αποτελεσματικότητα, αποδοτικότητα και διασφάλιση – διαιώνιση – του κοινωνικού status quo.

·       Οι μεταρρυθμιστές αναμένουν από το σχολείο να αποτελέσει τον βασικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης (παράγων οικονομικής αποτελεσματικότητας) και να εντάξει τα άτομα ομαλά την κοινωνική ζωή (κοινωνικοποίηση-πολιτικοποίηση) συμβάλλοντας στη συγκρότηση της «Δημοκρατικής Πολιτείας».

·       Σε όλες τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, ο εκπαιδευτικός θεωρείται ο σημαντικότερος φορέας για την πραγμάτωση μιας μεταρρύθμισης, καθώς και αυτός που ξέρει και μεταβιβάζει τη γνώση στον μαθητή.

·       Μετά τη μεταπολίτευση, οπότε η Ελλάδα επιδιώκει την ένταξή της στον ευρωπαϊκό κορμό, γίνεται όλο και πιο συχνή επίκληση στον μεταρρυθμιστικό λόγο της Ευρώπης ως «πιεστικής μεταβλητής», της ανταγωνιστικότητας, της ανάγκης για σύγκλιση με τις οικονομίες των προηγμένων ευρωπαϊκών χωρών (σ. 66-71).

Παρά το γεγονός ότι ο Σ. Μπουζάκης απαντά ικανοποιητικά στα περισσότερα ερευνητικά ερωτήματα που θέτει, θα παρατηρούσαμε  ότι δεν πραγματοποιείται λεπτομερής ανάλυση των στρατηγικών και των τακτικών κινήσεων των ενδιαφερομένων φορέων δράσης. Βεβαίως ο Μπουζάκης αναφέρεται σε ομάδες και άτομα στο εσωτερικό του εκπαιδευτικού πεδίου που επηρεάζουν τις μεταρρυθμίσεις, αλλά η αναφορά του δεν κινείται σε μεγάλο αναλυτικό βάθος. Μένει χωρίς διερεύνηση, συνεπώς, το φαινόμενο του «Lobbying» στο εκπαιδευτικό σύστημα, δηλ. των ενδιαφερομένων ομάδων πίεσης (μακροφορέων), αλλά και των κινήτρων, στρατηγικών, επιρροών ατομικών σκοπών, και διαφανών ή αδιαφανών διαδικασιών των μεγαφορέων, δηλ. των υπουργών, υφυπουργών, ηγετικών στελεχών που εμπλέκονται σε μία μεταρρύθμιση. Εξάλλου, όπως αναφέρει και ο ίδιος, «τόσο κατά την πορεία συζήτησης και  υπερψήφισης των νομοσχεδίων όσο και κατά την πορεία εφαρμογής των νόμων, παρεμβαίνουν κοινωνικές ομάδες, ομάδες πίεσης, οι οποίες, μέσα από τη συναλλαγή και τη διαπραγμάτευση, καταφέρνουν να εκτρέψουν είτε τους αρχικούς σχεδιασμούς είτε την εφαρμογή των νόμων. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στον κυρίαρχο εκπαιδευτικό λόγο και τον λόγο των κοινωνικών ομάδων, οι αποκλίσεις και οι εκτροπές που αυτή η σύγκρουση προκαλεί είναι ένα ενδιαφέρον ζήτημα που απαιτεί εξειδικευμένες μελέτες.» (σ. 66, υπ. 51).