Πολιτική Ηγεμονία: Το παράδειγμα του ΠΑΣΟΚ 1974 - 2012

 

Σημαντική συμβολή ως προς τους τρόπους με τους οποίους ένα πολιτικό κόμμα προσπαθεί να ηγεμονεύσει προκειμένου να ανέλθει στην εξουσία αποτελεί το βιβλίο των Τάσση-Ελευθερίου (2013), ΠΑΣΟΚ: Η άνοδος και η πτώση (;) ενός ηγεμονικού κόμματος. Oι δύο συγγραφείς αναφέρονται στο ΠΑΣΟΚ ως ηγεμονικό κόμμα και δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν τις αιτίες της ανόδου και της παρακμής του. Για το πώς δηλαδή, ένα κόµµα που αναδεικνύεται µέσα από την  κοινωνία και εκφράζει τα αιτήματά της φτάνει από «κόµµα µαζών» να μετεξελιχθεί σε «κόµµα του κράτους» µε το µετασχηµατισµό των βασικών λειτουργιών της οργανωτικής του δομής.

Με αφετηρία την ευρηματική και συνθετική προβληματική του Α. Γκράμσι και του Π. Άντερσον, ανασυγκροτούν την έννοια της ηγεμονίας. Χαρακτηριστικά αναφέρουν: ως ηγεμονικό θα ορίζαμε ένα πολιτικό κόμμα το οποίο: α) καθιερώνει το οργανωτικό του μοντέλο στο κομματικό σύστημα και ως εκ τούτου λειτουργεί ως πρότυπο για τα υπόλοιπα κόμματα του κομματικού ανταγωνισμού, β) καταφέρνει να επηρεάζει αποφασιστικά την ατζέντα του κομματικού ανταγωνισμού διαμορφώνοντας τα όρια του πολιτικού διαλόγου, γ) προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά της «κατάλληλης» ηγεσίας, δ) προωθεί την άποψή του ως ηγεμονική άποψη, ε) ακόμα και αν απουσιάζει από την κυβέρνηση, η ηγεμονική του θέση στο κομματικό σύστημα φαίνεται πως παραμένει ανεπηρέαστη (Τάσσης-Ελευθερίου, 2013:27-28).

Το βιβλίο περιγράφει και αναλύει την οργανωτική και πολιτική ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ από την ίδρυσή του, επισημαίνει εκείνα τα στοιχεία που κατοχύρωναν τον ηγεμονικό του ρόλο στο πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης και ερμηνεύει τους λόγους που οδήγησαν στην απίσχνανση της εκλογικής και πολιτικής επιρροής του. Η κατανόηση της "πτώσης του ΠΑΣΟΚ" είναι ιδιαίτερα σημαντική αφού φαίνεται να προοικονομεί συγκεκριμένες εξελίξεις στο μέλλον της ίδιας της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στον βαθμό που η κρίση στερεί από την τελευταία τα πολιτικά εργαλεία για να αρθρώσει μια πειστική εναλλακτική πρόταση.

Οι Τάσσης-Ελευθερίου υποστηρίζουν ότι στόχος των κομμάτων είναι η εδραίωση της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας, διαμέσου της υλοποίησης των τριών εκσυγχρονιστικών λειτουργιών: ενσωμάτωση, πολιτική κινητοποίηση και νομιμοποίηση. 

Η λειτουργία της ενσωμάτωσης αναφέρεται στο αίτημα για τη μαζική συμμετοχή της κοινωνίας στην πολιτική διαδικασία και υλοποιείται μέσω της ανάπτυξης της οργανωτικής δομής των «κομμάτων μαζών» καθώς διαμέσου της εκπαιδευτικής τους λειτουργίας η κοινωνία εντάσσεται στο πολιτικό σύστημα και προάγεται η δημοκρατική συμμετοχή και η έννοια του πολίτη. 

Η λειτουργία της πολιτικής κινητοποίησης αναφέρεται στη μετάβαση από το «κόμμα μαζών» στο πολυσυλλεκτικό κόμμα ή στο εκλογικό επαγγελματικό κόμμα (σ. 41). Έτσι, σε αντίθεση με την προδικτατορική περίοδο, η κομματική οργάνωση συμμετέχει ενεργά ιδίως κατά την προεκλογική περίοδο με έμφαση κυρίως στη διοργάνωση των προεκλογικών συγκεντρώσεων και στην εκλογική αποτελεσματικότητα του κόµµατος. 

Η λειτουργία της νομιμοποίησης υλοποιείται διαμέσου της υιοθέτησης της οργανωτικής δομής του κόµµατος καρτέλ/κράτους µε την οποία όλες οι λειτουργίες του κόµµατος «αναπροσαρμόζονται» µε βάση τις ανάγκες υλοποίησης της στρατηγικής του κράτους µε την ενίσχυση του εκτελεστικού σκέλους. Όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς, η φάση της κρατικοποίησης υπερβαίνει τις προηγούμενες δυο λειτουργίες και τις υποτάσσει στην υποστήριξη του σκοπού της νομιμοποίησης (ό.π.:43).

Το ΠΑΣΟΚ είναι το κόμμα που σημάδεψε τη μεταπολιτευτική πολιτική ιστορία και καθόρισε το περιεχόμενο του πολιτικού ανταγωνισμού για παραπάνω από δύο δεκαετίες. Ο βαθμός επιρροής του στην ελληνική πολιτική φαίνεται από το γεγονός ότι η εκλογική κατάρρευση του κόμματος στις εκλογές του 2012 σηματοδοτεί ουσιαστικά τη μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας σε μια διαφορετική κοινωνικοπολιτική διευθέτηση.