Οδοιπορικό στη Σκάλα Ωρωπού: Μέρος Α’

 

(δημοσιευμένο στην τοπική εφημερίδα Ομηρική Γραία)

Η Σκάλα Ωρωπού έχει οικοδομηθεί περίπου στην ίδια θέση του αρχαίου παράλιου Ωρωπού που ήκμασε από τον 6ο έως τον 1ο π.Χ. αιώνα.

Ο προγενέστερος Γεωμετρικός και Αρχαϊκός οικισμός (στη θέση της σημερινής ανασκαφής δίπλα από το κτήριο του ΕΝΕΕΓΥΛ Ωρωπού), ήκμασε από τον 8ο αι. π.Χ ώς τον 6ο αι. π.Χ., αν και υπέφερε διαρκώς από πλημμύρες. Έτσι, κάποια στιγμή καλύφθηκε από τις προσχώσεις είτε του Ασωπού ποταμού είτε ενός χειμάρρου που ίσως να ονομαζόταν Ωρωπός. Πρόκειται για έναν οικισμό που στέκεται σε πολύ καλή κατάσταση, διότι η πλημμύρα που οδήγησε στην εγκατάλειψη της θέσης οδήγησε ταυτόχρονα και στην άψογη διατήρηση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων.

Σήμερα καταβάλλονται προσπάθειες για την ανάδειξη του χώρου, ένα εγχείρημα αρκετά δύσκολο διότι αφενός τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα βρίσκονται σε μεγάλο βάθος (από 3μ. έως 5,5μ.) και αφετέρου τα τελευταία χρόνια έχει ανέβει αρκετά ο υδροφόρος ορίζοντας με αποτέλεσμα συχνά να πλημμυρίζουν. Ωστόσο, επειδή πρόκειται για έναν οικισμό μοναδικό για την ηπειρωτική Ελλάδα της εποχής εκείνης, ο καθηγητής Μαζαράκης υποστηρίζει πως θα ήταν κρίμα να γίνει κατάχωση και να μην είναι ορατός σε επισκέπτες. Θα είναι ένα μοναδικό σημείο όπου θα μπορεί κανείς να σχηματίσει εικόνα για το πώς ήταν ένας οικισμός του 8ου αι. π.Χ.

Ωστόσο, η καταστρεπτική πλημμύρα ανάγκασε τους κατοίκους να μετακινηθούν περίπου 600 μέτρα ανατολικότερα στις πλαγιές του λόφου Λομπέρδι, όπου εικάζεται ότι υπήρξε η Ακρόπολη του Ωρωπού κατά την κλασσική έως και ρωμαϊκή εποχή. Έτσι, οι κάτοικοι ίδρυσαν μια νέα πόλη η οποία, όπως γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο, ονομάστηκε πλέον Ωρωπός, περίπου στη σημερινή θέση της Σκάλας Ωρωπού, και στην περιοχή του προγενέστερου οικισμού αναπτύχθηκε το δυτικό νεκροταφείο της νέας πόλης.

Γύρω στο 350 π.Χ. ο (παράλιος) Ωρωπός αποκτά την πλήρη ανεξαρτησία του, αλλά μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. ο Φίλιππος τον παραχωρεί στους Αθηναίους. Μετά την κατάληψή του από τους Ρωμαίους, πέφτει σε παρακμή και στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα φτάνει  στα όρια της οριστικής εγκατάλειψης.

Στην Οθωμανική  Εποχή, η Σκάλα Ωρωπού, όπως και ολόκληρη η Αττική και η Βοιωτία, ανήκε στον Πασά του Εγρίπου (Χαλκίδας), αφού η Χαλκίδα ήταν η πρωτεύουσα του Σαντζάκ Εγριμπόζ (Νομός Ευρίπου). Η Σκάλα αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της τουρκικής επικυριαρχίας καθώς μέσω αυτής εξασφαλιζόταν ο ανεφοδιασμός των τουρκικών στρατευμάτων από τη Θεσσαλία και την Εύβοια. Έτσι, ισχυρές τουρκικές φρουρές φύλασσαν τις βάσεις ανεφοδιασμού της Σκάλας και το γεγονός αυτό εξηγεί αφενός τη σχεδόν ολοσχερή καταστροφή της (προκειμένου να χτιστούν οι βάσεις αυτές) και αφετέρου την αραιή κατοίκησή της.

(συνεχίζεται)

Πηγές:

Γκικάκης Ι. (2007),  Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός

Μαζαράκης – Αινιάν (2023), συνέντευξη στο Lifo: Γεωμετρικός Ωρωπός: Η Ομηρική Γραία της Ιλιάδας: https://www.youtube.com/watch?v=cZKg9XNZG8Q&t=1562s

Μαζαράκης Α.Αι. (2014), "Κώμη" ή "Πόλις" ; Η περίπτωση του Ωρωπού Αττικής, Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις, 5η Εκδήλωση

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Η Κοινωνική Αρχαιολογία των πρώιμων ιστορικών χρόνων: το παράδειγμα του Ωρωπού: https://www.ha.uth.gr/index.php?page=arch-research-pythagoras3    

Παριανού Ε. (2003), Οι αρχαιότητες του Ωρωπού, Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος

Πετράκος Β. (1992), Το Αμφιάρειο του Ωρωπού, εκδ. ΚΛΕΙΩ