Ανδρέας Καρκαβίτσας, «Λόγια της πλώρης»

 

(Δημοσιευμένο στην τοπική εφημερίδα Ομηρική Γραία)

Τα «Λόγια της πλώρης» (1899) είναι η πιο γνωστή συλλογή διηγημάτων του Ανδρέα Καρκαβίτσα και από τις κορυφαίες της νεοελληνικής πεζογραφίας. Ο Καρκαβίτσας το 1891, μετά τη λήξη της στρατιωτικής του θητείας, διορίστηκε υγειονομικός ιατρός στο ατμόπλοιο Αθήναι, με το οποίο ταξίδεψε καταγράφοντας τις εμπειρίες του σε ημερολόγιο. Από τις καταγραφές αυτές προέκυψαν τα «Λόγια της πλώρης».

Στα περισσότερα διηγήματα της συλλογής, το ταλέντο του Καρκαβίτσα αναβλύζει από τις πρώτες γραμμές. Η γραφή του είναι τόσο άμεση, ώστε ο αναγνώστης νιώθει ότι βρίσκεται εκεί, μπροστά στο νερό, πάνω στα σκάφη και αισθάνεται τις αγωνίες και τα πάθη των ηρώων, όπως π.χ. στο διήγημα «Κακότυχος» όπου περιγράφει το – ατυχές, πρώτο και τελευταίο – ταξίδι της «Παντάνασσας, τοῦ νιόχτιστου μπάρκου τοῦ Βάραγγα» που «τὸ κῦμα ἔτρεχε πίσω της παιγνιδιάρικο, δροσόλουζε τὰ σμαλτωμένα πλευρά της, ἁρμονικὰ τὴ λίκνιζε. Ρίζι σκόρπιζε τὸ νερὸ ἡ πλώρη της. Ὁ ἄνεμος φούσκωνε τὰ ὁλοκαίνουργα πανιά, καμάρωνε τὰ σχοινιά, σφύριζε στοὺς μακαράδες, στὶς στραλιέρες, στὶς μοῦδες. Δίπλα πισωδρομοῦσαν οἱ στεριὲς καταπράσινες, ἔφευγαν τρεχᾶτες, ἔσβυναν τὴν ὥρα ποῦ ἄλλες ἔβγαιναν ἐμπρὸς γιὰ νὰ χαθοῦν καὶ κεῖνες κι’ ἄλλες νὰ φανερωθοῦν. Δέκα κόμπους ἔπαιρνε στὴν ὥρα. Ἔβλεπα τὰ γερά της δεσίματα, τὸ λυγερὸ σκαφίδι, λαμπάδες τὰ κατάρτια, τὸ γοργὸ τρέξιμο, τ’ ὀρθοπλώρισμά της καὶ τὴν καμάρωνα.»

Επίσης, η συλλογή είναι ένας θησαυρός γεωγραφικών και ναυτικών εννοιών. Για παράδειγμα, βρίσκει κανείς όλα τα ήδη των ανέμων:  Τραμουντάνα, Γρεγοτραμουντάνα, Γρέγος, Γρεγολεβάντες, Λεβάντες, Σοροκολεβάντες, Σορόκος, Σοροκόστρια, Όστρια, Οστριογαρμπής, Γαρμπής, Πουνεντογαρμπής, Πουνέντης, Πουνεντομαΐστρος, Μαΐστρος,  Μαϊστροτραμουντάνα (στους παλιούς ψαράδες του Ωρωπού ήταν γνωστή η παροιμία: «Ο Πουνέντης κι ο Γαρμπής να βραδιάσει και θα δεις»).

Ο Καρκαβίτσας υπερασπίστηκε τον Δημοτικισμό και ήταν ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου μαζί με τους Ίωνα Δραγούμη και Λορέντζο Μαβίλη, ενώ υποστήριξε την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην Εκπαίδευση αλλά και σε όλες τις δημόσιες πτυχές της ζωής του έθνους.