Η «Παναγία του Ωρωπού», ένας βυζαντινός ναός του 12ου αιώνα

 (Δημοσιευμένο στην τοπική εφημερίδα Ομηρική Γραία)

Από τα μέσα του 9ου αιώνα, η Αττική ακολουθεί την ανοδική πορεία της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας, μια πορεία αναδόμησης και άνθησης που είναι γνωστή ως Μακεδονική Αναγέννηση. Αρχίζουν να χτίζονται ναοί σε νέους αρχιτεκτονικούς τύπους και η ναοδομική αυτή δραστηριότητα θα φτάσει στο αποκορύφωμά της κατά τον 11ο και 12ο αιώνα.

Την ίδια περίοδο, γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της και η Κοινότητα Ωρωπού. Ως αποτέλεσμα, στο χωριό σήμερα σώζονται βυζαντινά μνημεία εκ των οποίων σε καλύτερη κατάσταση δεσπόζει η γνωστή Παναγία, ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που είναι ο πιο καλοδιατηρημένος του χωριού και χρονολογείται τον 12ο αιώνα.

Ο ναός καταλαμβάνει συνολικό χώρο 2.114 τ.μ. μαζί με το προαύλιο και στο εσωτερικό του βρίσκουμε ενσωματωμένα αρχαία ανάγλυφα και επιγραφές. Είναι σταυροειδής με τρούλο και έχει επεκταθεί στο δυτικό το τμήμα με την κατασκευή νάρθηκα.Οι αψίδες του ιερού και ο τρούλος είναι κτισμένοι από λαξευτό πωρόλιθο και πλίνθους και οι υπόλοιποι τοίχοι του ναού από ακανόνιστους λίθους και κομμάτια πλίνθων. Ο νάρθηκας διαθέτει τοιχογραφίες οι οποίες όμως έχουν φθαρεί λόγω χαραγμάτων των πιστών και της έκθεσής του στις καιρικές συνθήκες.

Οι ακιδογραφίες στους – εξωτερικούς κυρίως – τοίχους της Παναγίας κέντριζαν και κεντρίζουν ακόμη και σήμερα το ενδιαφέρον των μελετητών της ιστορίας του Ωρωπού, αλλά και των απλών επισκεπτών. Μολονότι σαν πρώτη εικόνα αυτές οι ακιδογραφίες πάνω στις αγιογραφίες προκαλούν δυσάρεστη εντύπωση στον επισκέπτη, δεν μπορεί στο τέλος να μην εκτιμηθεί η αξία των πληροφοριών που μπορούμε να εξάγουμε από την προσεκτική μελέτη τους.

Ιδιαίτερης μελέτης έτυχαν τα ακιδογραφήματα του δυτικού τοίχου, αριστερά κυρίως, της δυτικής εισόδου, όπου έχουν χαραχθεί ανάμεσα σε ημερομηνίες θανάτων και διαφόρων ονομάτων μεγάλος αριθμός από βάρκες και καραβάκια. Η μελέτη αυτή του Στέλιου Μουζάκη ανακοινώθηκε στο Β’ Συμπόσιον Ιστορίας και Λαογραφίας Αττικής που διοργανώθηκε από τον Δήμο Ασπροπύργου το 1989 και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο μελετητής θεωρεί τη χάραξη των πλοιαρίων συνέχεια του αρχαιοελληνικού μύθου, που θέλει τις ψυχές να ταξιδεύουν με βάρκα στον Αχέροντα ποταμό για να μεταβούν στον Άδη πληρώνοντας έναν οβολό στον Χάροντα γι’αυτή τη μεταφορά.

Το έθιμο αυτό διατηρήθηκε στον Ωρωπό μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα. Μερικές από τις ακιδογραφίες, όπως παρατίθενται στο βιβλίο του Ι. Γκικάκη «Η Ιστορία του Ωρωπού», είναι οι εξής:

«4 Δεκεμβρίου απεβίωσε ο Δήμος Σιδέρης το 1897» (πρόκειται για τον έναν από τους τρεις δημογέροντες της ιστορίας της συμμορίας των Αρβανιτάκηδων).

«1844 Σεπτεμβρίου 18 ήρθαμε εις τον Ωρωπό εμίς 2 Ιερίς του Καλάμου και εφιμερέψαμε»

«Γ. ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗΣ απεβίωσε 18 Ιανουαρίου 1852 έζησε έτη 52» (Πρόκειται για τον οπλαρχηγό του 1821 και αδελφό του Θανάση Σκουρτανιώτη).

Στον ναό της Παναγίας του Ωρωπού τελείται η Θεία Λειτουργία κατά την επέτειο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου, για την Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου, καθώς επίσης γάμοι και άλλα μυστήρια.

Πηγές:

Γκικάκης Ι. (2007), Η Ιστορία του Ωρωπού.

Κουμανούδης Ι., Συμπληρωματική έρευνα επί των χριστιανικών μνημείων του Ωρωπού, Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών 5 [περίοδος Δ΄] (1969)

Μπούρας Χ.-Μπούρα Λ., Η Ελλαδική Ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002

Ορλάνδος Α., Μεσαιωνικά Μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου, Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας 4 (περίοδος Β΄ 1927) 25-45

Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, Ωρωπός: https://youtu.be/sH7_kt1OVJk